Çocukluk Dönemi Aşıları..

Burada yazılanlar çocuk sahibi kişiler ile
bu konuda bilgi sahibi olmak isteyenler içindir. Bu nedenle
olabildiğince detaylı ve herkesin anlayabileceği şekilde
anlatılmıştır.Aşıları anlayabilmek için öncelikle bağışıklık sistemini
anlamak gerekir. İnsan vücudu mükemmel bir yapıdır ve amacı her koşulda
yaşamını yani kendisini korumaktır. Güneş ışınlarına maruz kalınca
tenimizin koyulaşması, nefes borumuza bir şey kaçınca öksürmemiz hep
bunun bir sonucudur. Bazı hastalıkları (kabakulak,kızamık, suçiçeği
gibi) bir kez geçirdikten sonra tekrar geçirmeyiz. Peki nasıl oluyor da
bir kez kızamık geçirdikten sonra ikinci bir kez kızamık geçirilmiyor.
Bu sorunun cevabı ancak bağışıklık sistemi ile izah edilebilir. Buna tıp
dilinde aktif doğal bağışıklık denir. Hastalığı geçirirken vücudumuz bu
hastalığın mikrobunu yenebilmek bir uğraş verir, bazı hücreler üretir
(antikor) ve bunlar aracılığı ile onu yener. Bundan sonra da kanımızda
bu mikrobu tanıyan hücreler kalır. Tekrar ayni mikropla karşılaşınca onu
tanıyan hücrelerimiz hızla artışa geçerek hemen o mikropları bertaraf
eder. Bu mekanizma ile geçirilen bazı hastalıkları tekrar geçirmemiz
önlenmiş olur. Ayni olayı yani mikropları tanıyan hücreleri hastalığı
geçirmeden oluşturmak için aşılama işlemi yapılmaktadır. Buna da tıp
dilinde aktif edinsel bağışıklık deniliyor. Aşılamada amacımız kanda
hastalık mikrobunu tanıyan, onunla karşılaşınca onu bertaraf edebilen
hücreleri hastalığı geçirmeden sahip olmaktır. Aşılamanın bu kolaylığı
yanında her hastalık her zaman zararsız bir şekilde geçirilemez, bazen
hastalık çocuk felci örneğindeki gibi kişiyi öldürebilir veya sakat
bırakabilir. Hiçbir hastalığı geçirmek aşılanmaktan daha zararsız ve
hafif olamaz.

Aşının Etkisiz Kaldığı Durumlar :

Aşılarda anlaşılması gereken diğer bir konu
da oluşturulması istenilen bağışıklık her zaman kesin değildir. Yani bir
kişi aşılanmış olmasına rağmen hasta olabilir. Bunun olmaması için bir
çok özelliğin bilinmesi gereklidir.

Bunları maddeler halinde inceleyelim.

Her
aşının kendi özelliğinden, üretiminde kullanılan teknolojiden kısaca
kalitesinden gelen bir koruyuculuk yüzdesi vardır. % 100 yakın
koruyuculuğu olan aşılar olduğu gibi % 60 civarında da olanlar vardır.
Aşıların istenen etkiyi sağlayabilmesi
için belirli bir program doğrultusunda yapılması gereklidir. Bu
programlar yapılan araştırmalar sonucunda zaman içersinde bazı
değişiklikler gösterebilir veya her ülkenin kendi özel konumundan dolayı
farklılıklar olabilir. Bazen bilgisizlikten, bazen ticari amaçlarla
bazen de kişinin özel durumundan kaynaklanan sebeplerle programlar
değişebilir. En doğru program yoktur. Bilimsel olarak günümüzün en yeni
bilgileri ve kişinin durumuna uygun programlar ayni amaca ulaşmak için
uygulanmalıdır.
Aşıların üretimden kişiye yapılmasına
kadar geçen süre içersinde kuralına uygun şekilde taşınmalı ve
saklanmalıdır. Bu +2 ila +8 derecelik ısı ortamının korunmasıdır. Bu
sürecin herhangi bir aşamasında soğuk zincir denilen sistem korunamazsa
aşı etkinliğini yitirir. Örneğin bir eczaneden satın alınan aşı soğuk
zincir içersinde, ortam ısısı korunarak taşınmadığı takdirde
etkisizleşecektir. Kutunun üzerinde yazılı olan son kullanma tarihi
kuralına uygun şekilde saklandığı takdirde geçerlidir.
Aşılar kullanılacak koşullara göre
üretilirler. Yani ayni anda çok sayıda kişiye aşı yapılacaksa toplu
ambalaj yapılır. Bu birim maliyeti düşürmek içindir. Küçük bir şişeye 20
veya 50 doz gibi miktarlarda konulur. Küçük bir şişede bu kadar doz aşı
olması taşıma, saklama gibi kolaylıkları yanında fiyat yönünden oldukça
avantajlıdır. Bu şekildeki aşılar Sağlık Ocağı, Ana-Çocuk Sağlığı
Merkezi gibi ayni anda çok sayıda kişiyi aşılama kapasitesine sahip
birimler içindir. Fakat bu aşıların özelliği şişesi açıldıktan sonra
birkaç saat içersinde tüketilmeleri gerekmesidir ve belirli bir süre
(Genellikle 4 - 8 saat) içersinde tüketilmese de imha edilmelidir. Aksi
takdirde etkinliği kaybolmaktadır. Kısa sürede çok sayıda kişiyi aşılama
imkanı bulunmayan yerler için de genellikle tek dozluk (bazen 5 dozluk)
aşılar mevcuttur. Fakat bunlar fiyat açısından diğerleri kadar ekonomik
değillerdir. Bilgisizlik veya ticari nedenlerle kurallara uyulmaması
aşıların etkinliğinin yok olmasına sebep olabilir.
Aşı yapılacak kişinin sağlık yönünden
aşı yapılmaya uygun durumda olması gereklidir. Bazı tedaviler,
hastalıklar aşı yapılmasına engel oluşturur. Bazı aşılar bu durumda
istenilen etkiyi sağlayamazlar.
Aşıların yapılma teknikleri vardır.
Bunlar hastaya uygulanması gereken şekilleri içerir. Ağız yoluyla veya
iğne ile cilt içi, cilt altı ve adale içi uygulanır. Tekniğine uygun
yapılmayan, yani cilt içi yapılması gereken bir aşının adale içersine
yapılması istenen etkinin sağlanmamasına hatta istenmeyen etkilere yol
açabilir. Hatta adale içi yapılacak olan aşılarda omuz veya kalça
adaleleri arasında bile etki farklılıkları vardır.
Bütün aşıların belirli dozları vardır.
Yani kişiye göre verilmesi gereken miktarlar değişiklik gösterir. Uygun
miktarda yapılmamış olması aşının istenilen koruyuculuğun sağlanmamasına
yol açabilir.
Aşı uygun yapılmasına karşın
etkisizleşebilir. Ağızdan verilen Polio (Çocuk Felci) aşısı klora karşı
dayanıksızdır. Aşıdan kısa bir süre sonra su içirilmesi veya beslemek
aşıyı etkisiz hale getirir.

Bu anlatılanlar aşıların yapılmasına
karşın yeterli koruyuculuğun sağlanmamasının nedenlerini açıklamaya
yönelik bilgilerdi. Bunların yanında aşılar hakkında bilinmesi gereken başka konular da vardır. Bunlar;

Kişiler
bulundukları ülkenin gerçeklerine göre aşılanırlar. Aşılamalar ülkelere
göre değişiklikler gösterir. Bazı ülkelerde bazı hastalıklar hiç
görülmediği için aşısı da yapılmamaktadır. Bazı ülkelerde de belirli
yörelere özgü hastalıklar vardır. Kişiler aşılandıkları bölgeden başka
bir yere geçici veya kalıcı olarak giderken bu durumu göz önünde
bulundurmalıdır. Ülkemiz için önemli olan Verem, Boğmaca aşıları bir çok
ülkede yapılmamaktadır.
Kişiler aşısını olmadıkları hastalıklara
karşı aşılı olduklarını sanmaktadır. Bu genellikle sağlık personelinin
insanlara doğru bilgi vermemesinden kaynaklanmaktadır. Sanıldığından çok
daha sık olan bu durumu örneklersek daha iyi anlaşılacaktır. Gerçek adı
HIB (Heamufiluz Influenza Tip B) olan aşı sağlık
personeli tarafından menenjit aşısı olarak isimlendirilmekte ve maalesef
herkes tarafından da öyle bilinmektedir. Aslında menenjit aşısı ismi
net olarak yanlış da değildir ama menenjit aşısı olarak başka aşılarda
vardır, Meningokok aşısı gibi. Ayrıca menenjit hastalığı meningokok,
tüberküloz, virüsler gibi değişik etkenler sonucunda oluşur. HIB aşısı
kendi adı ile anılmalıdır. kardeşiğuna HIB aşısı yaptırmış olan bir anne
kardeşiğunun gittiği okulda menenjit hastalığı (Örneğin Meningokoksik
menenjit ) görülmesi üzerine kardeşiğuna aşısını yaptırdığını düşünerek çok
rahat etmekte bunun yanında ayni okuldan bir başka kardeşiğun annesi de
panik halde gidip menenjit aşısı olarak HIB aşısını kardeşiğuna
yaptırmaktadır. Bu iki anne de yanlış bilgilendirme sonucu yanlış
yapmaktadır. ( Bu konuda detay bilgi her aşının açıklamasında
anlatılacaktır)
Diğer bir yanlış bilgilendirme de aşı
yapılan yerlerden kaynaklanmaktadır. kardeşiğunu aşılatmak için bir yere
düzenli olarak götüren anneler net olarak hangi aşıların yapıldığını
bilmemektedirler. Bir gün onlara çocuklarının bütün aşılarının bittiği
bildirilmekte ve anne de gönül rahatlığı ile gerçekten kardeşiğunun tüm
hastalıklara karşı aşılandığını sanmaktadır.
a) Birinci olarak her aşı yapılan
yerde mevcut olan her aşı yapılmamaktadır. Örneğin Kamu Sağlık
Kuruluşlarında Kabakulak, Kızamıkçık gibi bir çok aşı yapılmamaktadır.
Sağlık Bakanlığı hemen hemen her yıl hangi aşıların, hangi program ile
yapılacağını genelgeler yoluyla bildirir. Bir takım nedenlerle aşılar ve
uygulamalarında değişiklikler olmaktadır. Bu durum diğer ülkelerde de
böyledir. Bazı aşıların tekrar dozları kaldırılmakta veya zamanı
değiştirilmekte (Kızamık gibi) veya yapılan bir aşı yapılmamaya
başlanmaktadır (Bir yaşından büyük çocuklara ve erişkinlere Hepatit-B
gibi). Bazı aşılar ise bu güne kadar hiç yapılmamıştır ( MMR, Hepatit-A,
Suçiçeği gibi).
b) Bazı hastalıkların aşısı olmadığı
halde anneler aşısını yaptırdığını sanmaktadır. Kızıl hastalığına
yakalanan kardeşiğun annesi nasıl olup da aşıya rağmen kardeşiğun hastalığa
yakalandığını anlamakta zorluk çekmektedir.
Bazı durumlar aşı yapılmasına engel
oluşturmadığı halde yanlış bilgilerle aşılama ertelenmektedir. İshal,
ateşli veya ateşsiz üst solunum yolu enfeksiyonları, önceki aşılamada
hafif ve orta şiddette lokal reaksiyon, antibiyotik tedavisi gibi.
Ateşli başka hastalıklarda veya sonrasında aşının yapılması veya
ertelenmesi şikayetlerin şiddetine ve hastalığın özelliğine göre
değişir. Hafif bir hastalık sırsında aşı yapılması, aşının etkinlik ve
güvenirliğini azaltmaz. Keza ağır olmayan ishal ağızdan felç aşısı için
de engel oluşturmaz.
İmmün sistemi yetersiz veya baskı
altında olan kişilere aşı ya hiç yapılmamalı ya da çok dikkatli
olunmalıdır. Bu durum doğumsal olabilir veya HIV (AIDS) enfeksiyonu,
lösemi, lenfoma, genel habis hastalıklar, radyasyon veya steroid
kullanımına bağlı olabilir. Günümüzde en sık steroid kullanımları sorun
olmaktadır. Bazı böbrek veya allerjik hastalıklar nedeniyle kortizon
kullanmakta olan çocuklara aşı kampanyası veya başka bir nedenle aşı
yapıldığında problemlerle karşılaşılmaktadır.
Premature bebeklerin aşılanması: Doğum
ağırlığına bakmaksızın prematureler zamanında doğmuş bebeklerle ayni
program ile aşılanmalıdırlar. Genel durumu iyi olan prematurenin doğum
ağırlığı, bölünmüş veya azaltılmış dozlarda aşılamaya gerekçe olamaz.
Hepatit-B taşıyıcısı anneden doğan prematureler hemen aşılanır. Taşıyıcı
olmayan annelerinki, kesin kural olmamakla birlikte 2000 gr civarında
başlanabilir.
Aşı programı herhangi bir nedenle
aksaması halinde aşılamaya kalınan yerden devam etmek gerekir. Tekrar en
baştan başlanmaz. Eskiden belirli bazı süreler aşıldığında yapılmış
aşılar yok sayılıp, tekrar başlanmakta idi. Fakat bugünkü anlayışla
aşılamanın aksaması arzu edilmemekle beraber, kalınan yerden devam
edilmesi yönündedir.

Aşılar hakkında halk arasında yanlış bilinen konular
da vardır. Bunları bazen sağlık personeli bile söylemiş olabilir. Bazen
de amaçlarının ne olduğunu anlayamadığımız çevrelerden aşılar hakkında
yanlış bilgiler verilmektedir. Burada hatırlayabildiklerimi yazacak
olursam;

Aşılar kısırlığa yol açar ( Kesinlikle yanlış, böyle bir şey mümkün değil)
Hastalığı geçirmek aşı olmaktan daha
iyidir. ( Ölmez, sakat kalmaz, hastalığı geçirmenin tüm zorluklarına da
katlandıktan sonra ayni sonuca ulaşılır.)
Aşılı çocuklar hastalığı aşısızlara
kıyasla daha hafif geçirirler ( Kısmen doğrudur, aşının amacı hastalığın
hiç geçirilmemesidir. Ama kanda yeterli antikor yoksa-hastalık
mikrobunu tanıyan hücreler- bunun seviyesine bağlı olarak kısmete kalmış
bir şekilde değişik ağırlıkta geçirilir.)
Aşılı olunsa da hastalıklar mutlaka
geçirilir, hatta mezarda olunsa bile kızamık dökülür ( Hayır, aşılama da
yeterli antikor seviyesine ulaşılmışsa hastalık geçirilmeyecektir)

» Hz. Muhammed’in Çocukluk Dönemi
» Veresiye fuhuş dönemi
» çocukluk çağında beslenme