Scha.den.freu.de isim: başkalarının mutsuzluğu ile
mutlu olmak... Bu tanım; günümüzün rekabet ortamında sıklıkla yaşanan
bir ruh halini de özetliyor. Özellikle sıkıntıda olan arkadaşların,
başarısızlığa uğrayan meslektaşların, iflas eden zenginlerin ya da
trajedi yaşayan ünlülerin düştükleri durumdan keyif alanların varlığı
düşünülecek olursa!
Merve, iş
yerinde dolanan dedikoduları ilk kez duyduğunda ne hissedeceğini tam
olarak bilemiyor... Arkadaşı Zeynep'in işten çıkarılacağına dair
söylentilere kulak kabarttığında bunlara inanıp inanmamakta kararsız
kalıyor. Eğer duydukları sadece söylentiden ibaretse hayal kırıklığına
uğrayacağını biliyor! Merve "Asıl mutluluğu dedikoduları duyduğumda değil; Zeynep'in kesin olarak işten kovulduğunu öğrendiğimde yaşadım" diyor.
Dokuz ay önce 34 yaşındaki gazeteci Merve, yakın arkadaşı Zeynep'in
çalıştığı şirkete iş başvurusunda bulunuyor ve arkadaşının da
referansıyla işi kapıyor! Zeynep'ten daha tecrübesiz olduğu için düşük
bir pozisyona getiriliyor. İlerleyen günlerde Merve, arkadaşı
Zeynep'in başarılarını kıskançlıkla izliyor. Kendini sürekli onunla
kıyaslıyor. Merve "O, bu şirkette benden daha eski olabilir. Ama ben de
en az Zeynep kadar donanımlıyım" diyerek kıskançlığını dizginlemeye
çalışıyor. Aylar sonra Zeynep'in yöneticisi ile tartışarak haksız
yere işten çıkarılması iş yerindeki arkadaşlarının üzülmesine sebep
olurken Merve'yi çok mutlu ediyor. Arkadaşının sayesinde iş sahibi olan
Merve, "Zeynep zamanında bana yardım ettiği için işten çıkarılmasına bu
kadar sevinmem doğru değil. Ama elimde değil, onun mutsuzluğu şu anda
beni mutlu ediyor. Artık kendimi onunla kıyaslamak zorunda kalmayacağım
için huzurlu ve rahatlamış hissediyorum" diyor.
Merve'nin içinde bulunduğu ruh halini tanımlayan tek bir kelime var o da 'schadenfreude!' Bu
Almanca kelime, Türkçe de dâhil hemen hemen her dile yerleşmiş durumda.
Schaden; 'zarar', freude ise 'mutluluk' anl***** geliyor. Kısaca;
başkalarının başarısızlığından ya da mutsuzluğundan duyulan mutluluk
demek. Şöyle de düşünebilirsiniz; schadenfreude kıskançlığın tam tersi!
Bir arkadaşımızın başarısını kıskandığımızda kendimizi kötü ve mutsuz
hissediyoruz. Bir arkadaşımızın başarısızlığından mutlu olduğumuz zaman ise schadenfreude ruhumuzu ele geçiriyor!
Schadenfreude Altın Çağında
Günümüz modern toplumlarında bireyselleşme ile birlikte ortaya çıkan rekabet çılgınlığı her geçen gün artıyor. Rekabetle
birlikte schadenfreude de altın çağını yaşıyor! Dostoyevski'nin de
yazdığı gibi insanlar en yakınlarının mutsuzluklarından bile kendilerine
ufak da olsa bir mutluluk payı çıkarıyorlar. İş arkadaşlarının
başarısızlığı, akrabaların zor duruma düşmesi, arkadaşların biten
evlilikleri, iş adamlarının iflası ya da ünlülerin başlarına gelen
trajediler; schadenfreude'yi tetikliyor. Sosyolog Sevim Erkol; "Günümüz
tüketim toplumu, sürekli mücadeleyi, fırsatçılığı ve rekabeti
gerektiriyor. İnsanlar artık birbirlerine destek olmayı ve kolektif
yaşamayı değil; çevresindekileri kendilerine rakip görerek bireysel
olarak öne çıkmayı tercih ediyorlar. Başkalarının mutsuz ve başarısız
olmasından zevk alan kişiler, kendilerini bir savaşın galibi ya da bir
yarışın finalisti olarak görerek zafer sevinci yaşıyorlar. Özellikle
toplumdaki sosyoekonomik farklılıklar arasında uçurumların olduğu
ülkemizde yokluk çeken bir kişi, çok zengin bir iş adamının iflas
haberini aldığında kendini iyi hissedebiliyor. İşsizliğin gitgide
arttığı bu dönemde, işsiz kalan bir kişi arkadaşının işten çıkarıldığını
öğrendiğinde içten içe mutlu olabiliyor. Evliliğinde kriz yaşayan ve
boşanan birini, istikrarlı bir evliliği olan arkadaşının kendi haline
şükrederek mutlu olmasına sebep olabiliyor" diyor.
Yarış Psikolojisi
Psikolog
Aylin Kalansoy ise schadenfreude'nin küçüklüğünden beri başkalarıyla
karşılaştırılarak yetiştirilen bireylerde daha fazla ortaya çıktığını
belirtiyor. Yarış psikolojisi, özgüven eksikliği, kendine olan
saygının azalması, schadenfreude'ye sebep olan insan psikolojisinin
kusurlu yönleri. Kalansoy; "Anne ve babaların diğerleri ile
kıyaslayarak ve yarıştırarak yetiştirdiği çocuklar, ileride başkalarının
mutsuzluğu ve başarısızlığından zevk alan yetişkinlere dönüşüyorlar.
'Sınıftaki arkadaşın senden daha yüksek notlar alıyor, o daha başarılı',
'Bak, komşunun kardeşiğu senden daha uslu' ya da 'Kardeşinin İngilizcesi
seninkine on basar' gibi güdülemelerle çocuklar, yetişkin olduklarında
çevresindekileri birer rakip olarak görüyor ve onların en ufak
hatalarından mutluluk duyuyorlar. Schadenfreude'nin daha ileri
aşamalarında ise kişinin karakterinde sadist eğilimler oluşabiliyor.
Kalabalık içerisinde karşısındakini aşağılamak, başkalarının fiziksel ya
da psikolojik olarak acı çekmesinden zevk almak, çevresindekilere zarar
vermek için yalan söylemek, tehdit etmek ya da iftira atmak bunlardan
bazıları" diyor.
Ünlülerin Trajedisi Mutluluk Kaynağı
Çevremizdekiler
kadar ünlülerin de başına gelen trajik olaylardan mutlu olmak,
schadenfreude'nin popüler kültürden beslenen yönünü ortaya koyuyor. Virginia
Üniversitesi'nden Profesör John Portmann; "Ünlülerin hatalarını ve
yaşadıkları kötü olayları takip etmek zaman zaman bazılarımızı mutlu
ediyor. Kusursuz gibi görünen yaşamların da trajedi barındırdığı
gerçeği, çoğu kişiyi rahatlatıyor. Göz önünde olan kişilere karşı
hem hayranlık besliyoruz hem de onlardan içten içe nefret ediyoruz.
Gwyneth Paltrow'un evliliğinde yaşadığı sorunlar, Paris Hilton'ın hapse
girmesi ya da Britney Spears'in büyük bir düşüş yaşaması bazılarımızın
kendilerini daha iyi hissetmesini sağlıyor."
Araştırmalara
göre kıskandığımız bir kişi başarısızlığa uğradığı zaman beynimizin
duygusal davranışları yöneten bölümü dopamin hormonu salgılıyor.
Cambridge Üniversitesi'nden Nörolog Profesör Dean Mobbs; "Uyuşturucu
aldığınızda, güldüğünüzde ya da seks yaptığınızda da aynı hormon
salgılanıyor. Schadenfreude; kendi kendimizi daha iyi hissetmemizi
sağlayarak bir anlamda psikolojik bağışıklık sistemimizi güçlendiriyor"
diyor.
Hayat Bir Yarış Değil!
Her konuda rekabet olduğu için daha fazla çabalamak yerine başkalarının tökezlemesini ummak günümüzün ilişkilerinde son trend! Psikolog Ayin Kalansoy, hayatın bir yarış olmadığını ve schadenfreude'nin son derece kötü bir davranış şekli olduğunu anlatıyor;
"Sevgi, güven, saygı ve takdir etme duygusundan yoksun olmak insanı
sonu gelmeyen bir boşluğa sürükler. Sürekli kendini başkalarıyla
kıyaslayan, onların başarısızlığından keyif alan ve içinde dinmek
bilmeyen çatışmalar yaşayan bireyler, hem kendilerine hem de etrafındaki
insanlara zarar verirler. İç huzur, kendine güven ve istikrarlı sosyal
ilişkilerden uzak olmak mutsuzluğu da beraberinde getirir. Schadenfreude'yi
kişinin bir an önce kurtulması gereken rahatsızlık verici bir davranış
şekli olarak değerlendiriyorum. Çünkü hayat, rakipleri atlatmak için
sürekli mücadele verilen bir yarış değil, keyif alınması ve dolu dolu
yaşanması gereken uzun bir yolculuktur..."
