Bronşların doğuştan ya da sonradan dönüşsüz biçimde genişlemesidir.
Kronik bronşit bu gelişmenin başlıca sorumluları arasında yer alır.
Bronşektazi, yani bronş genişlemesi çeşitli biçimlerde ve bronş ağacında
değişen yaygınlıkta görülebilir. Doğumsal olduğu kadar, bronşlara
yerleşen enfeksiyon etkenlerinden de kaynaklanabilen bir bozukluktur.
Hastalık uzun süre belirti vermez. Ama iltihaplanma ilerlediğinde ilk
kez iltihaba bağlı belirtilerle fark edilebilir.
NEDENLERİ
Bebekken ortaya çıkan bronş genişlemeleri doğumsaldır. Bronş duvarının
esnekliğini ve desteğini sağlayan etkenlerin yetersizliği sonucu,
bronşlar doğumdan başlayarak sürekli geniş kalır. Aslında edinilmiş
bronşektaziler de aynı yetersizlik sonucu gelişir.
Edinilmiş bronşektazilerde birçok bozukluk birlikte rol oynar. Kronik
bronş iltihapları sırasında gelişen olaylar bronşun esnekliğini ve
direncini bozarak sağlıklı yapısını kolayca değiştirebilir. İnatçı bir
öksürük ya da güçlü soluk verirken karşılaşılan bir engel sonucunda
bronş içindeki basıncın artması, bronş duvarının çökmesini
kolaylaştırır. Bronş çevresindeki dokularda ya da bağdoku artışıyla
birlikte gelişen süreçler de bronş duvarını çevreye doğru çekerek
bronşun genişlemesine neden olur.
Bronş genişlemesi salgı birikimini kolaylaştırır. Bu da iltihap yapıcı
mikropların barınmasına son derece uygun bir ortam oluşturur. Böylece
bronş genişlemesi iltihaplanmaya ve bronş duvarında direncin azalmasına
neden olur.
BELİRTİLERİ
Bronş genişlemesi uzun süre klinik belirti vermeden sessizce ilerler.
Hastalık başka nedenle çektirilen bir akciğer filminde rastlantı sonucu
saptanabilir. Ama genişleme yaygınsa ya da özellikle iltihap varsa erken
belirtiler görülür.
Bronş genişlemesinin yaygınlaşmasıyla akciğerin işlevsel dokusunda
eksilme olacağından solunum zorlaşır. Başlıca belirtiler öksürük ve
balgamdır. Bunlar hemen her zaman birlikte görülür. Öksürüğün kuru
olmasına çok seyrek rastlanır. Hasta daha çok sabahları uyanır uyanmaz
öksürük nöbetine yakalanır ve bunun sonucunda aşırı miktarlara
oluşabilen balgam, çıkarır. Çıkarılan balgam gece boyunca genişlemiş
bronşlarda biriken salgılardır. Öksürük nöbetiyle birlikte balgam
çıkarma vücudun konum değiştirdiği sırada da görülür. Hasta sonunda
bronş ağacını öksürerek temizlemek için en uygun olan duruş biçimini
öğrenir.
Yaygın ve büyük bronş genişlemelerinde oldukça fazlalaşan balgam bir cam
kaba alındığında üç bölüme ayrıldığı görülür: Üstte mukustan oluşan bir
katman, arada seruma benzer bir sıvının bulunduğu orta katman, bunların
alanda daha yoğun atık maddelerden oluşan irinli bir çökelti. Aynı
durum akciğer apsesinde çıkarılan balgamda da görülebilir. Bronş
genişlemesinde balgam kanlı olabilir. Ender durumlarda öksürükle kan
gelebilir. Aynca balgamda oksijensiz ortamda üreyen bakterilerin
bulunması çok kötü bir kokunun yayılmasına yol açar.
İltihap çok şiddetli ve genişlemiş bronşun boşaltılması bazı engeller
nedeniyle güç ise, solunum yollarında salgılar birikmeye başlar. Bu
durumda düzensiz, fazla yüksek olmayan ateş ve bazen de irinleşmeyle
birlikte yüksek ateş görülebilir, iltihaplanmanın yüksek ateşle birlikte
uzun sürmesi, hastanın genel durumunu, beslenmesini ve kan değerlerini
önemli ölçüde bozabilir.
Nefes darlığı genellikle öne çıkmaz. Belirgin olması, bronş
genişlemesinin yaygınlığına ya da bu durumla birlikte akciğer
amfizeminin gelişmesine bağlıdır. Bazen akciğerlerde bronş genişlemesi
ortaya çıktığından sağlam bronşlar daralarak nefes darlığı yaratabilir.
Hastalığın ağır ve uzun sürmesi durumunda aşırı beslenme bozukluğuna ve
kansızlığa da bağlı olarak hipertrofik pulmoner osteoartropati denen
kemik hastalığının ortaya çıkabileceği unutulmamalıdır. Bu hastalıkta
parmak uçları uzayıp kalınlaşırken tırnaklar da düzleşip saat camını
andırır. Bunun nedeni bronşun genişlediği bölgelerde atar ve toplar
damarlar arasında ağızlaşmaların yol açtığı kısa devreler sonucunda
gelişen dolaşım bozukluğudur.
GİDİŞİ
Bronş genişlemeleri, bronşlarda gelişen geriye dönüşsüz özellikte yapı
bozukluklardır. Koşullar aynı biçimde sürerse bu genişleme çok daha
yaygınlaşır. Daha önce de açıklandığı gibi belirtiler itihaplanmayla
ortaya çıkar. Düzensiz aralıklarla görülen, bu belirtiler her keresinde
biraz daha uzayıp sıklaşırken genel durum giderek bozulur.
İtihaplanmanın yayılması, bronş ağacında enfeksiyonun ilerlemesine,
hastalığın her atağa kalkışında daha geniş bir akciğer doku bölgesinin
yıkımına yol açar. Sonuçta solunum işlevleri giderek bozulur ve solunum
yetmezliği gelişir.
TANI
Küçük bir bölgeyle sınırlı kalan iltihaplanmamış bronş genişlemelerinin
tanısı yalnız radyolojik incelemeyle konabilir. Burada kullanılan
başlıca radyolojik inceleme yöntemi bronkografîdir. Bronş genişlemesine
iltihaplanma eklenirse tanı kolaylaşır. Balgamın bol olması, özellikleri
ve en kolay atıldığı duruş biçimleri ya da iltihabın akciğer
filmlerinde değişmeden hep aynı bölgede kalması tanıyı yönlendirir.
Ama kesin tanıya bronkografiyle varılır. Bu yöntemde, bronş ağacını
röntgen ışınları altında görünür kılan kontrast bir madde verilir. Bu
kontrast maddeyle dolarak genişlemiş bronşlar röntgende muz hevengi ya
da tespih tanesine benzeyen tipik görüntüler verir. Bronş genişlemesinin
büyük dallara da yayılma durumunda, tanıya varmak için bronkoskopiden
de yararlanılır.
BEKLENEN GİDİŞİ (PROGNOZ)
Bronş genişlemeleri daha önce de belirtildiği gibi yapısal olarak geriye
dönüşsüz bozukluklardır. Bu durumun belli bir bölgeyle sınırlı kaldığı
olgular cerrahi girişimle tedavi edilebilir. Cerrahi girişim
yapılamıyorsa hastalığın ilerleyici özelliği ve komşu dokuları da yıkıma
uğratabileceği dikkate alınarak düzenli ilaç tedavisi uygulanır, îlaç
tedavisinde amaç hastalığın ilerlemesini durdurmak ve sağlıklı dokuları
korumaktır. Bu tedavi biçimiyle hastalık belirtilerinde uzun süreli
gerilemeler sağlanabilir.
TEDAVİ
Bronş genişlemesi dar bir alanda ya da akciğerin bir lobunda ise bu
bölge cerrahi girişimle alınabilir. Cerrahi girişim dışında salgıların
boşaltılması ve enfeksiyon odaklarının antibiyotikle kurutulması yoluna
gidilir. Dolan bronşları boşaltmak için önce akciğer filminde hangi
bronşların genişlediği saptanır. Daha sonra hastaya bu bölgeyi en rahat
boşaltacak duruş biçimi verilir. Aynca balgam söktürücü ve balgam
yumuşatıcı ilaçlar da kullanılır. İçilerek kullanılanların yanı sıra
aerosol biçiminde püskürtülerek ya da bir sonda aracılığıyla doğrudan
bronşlara gönderilen antibiyotikler enfeksiyon odaklarına karşı yaygın
biçimde kullanılmaktadır. Uzun süre kullanılması gereken
antibiyotiklerin, gerekli balgam incelemesi yapılıp varılacak sonuçlara
göre seçilmesi daha doğrudur.
