TANIM:
Alerjinin en korkulan, en ağır ve tehlikeli şekli olan anaflaksi,
vücudun tümünü ilgilendiren yaygın alerjik reaksiyonlara bağlı olarak
gelişir. Anaflaksi, alerjik şok ismiyle de bilinir; erken tanınıp acil
olarak tedavi edilmediğinde kişiyi şok ya da ölüme kadar götürebilir.
Gazetelerde okuduğumuz ‘Penisilin iğnesi yapıldı, yaşamını yitirdi’ veya
‘Arı sokmasından öldü...’ gibi olayların nedeni hep anaflaksidir.
Ülkemizde her yıl ortalama olarak 100 kişinin anaflaksiden dolayı
yaşamlarını yitirdikleri söylenebilir.
ANAFLAKSİNİN SEBEPLERİ:
Anaflaksiye sebep olabilen pek çok madde vardır:
İlaçlar (penisilin, sefalosporin ve diğer antibiyotikler; aspirin, ağrı
kesici ve romatizma ilaçları, lokal anestezikler, röntgen çekilirken
kullanılan kontrast maddeler...)
Serumlar ve aşılar
Kan ve kan ürünleri
Yiyecekler (Yumurta, süt, domates, fıstık, deniz ürünleri...)
Yiyeceklere konan katkı maddeleri
Bozulmayı önleyici maddeler (Sülfitler)
Renklendiriciler (Tartrazin)
Tat vericiler (Glutamat)
Fiziksel etkenler: Egzersiz, soğuk
Çeşitli maddeler: Lateks, sperm ANAFLAKSİNİN BELİRTİLERİ:
Anaflaksi, kişinin duyarlılığına ve alınan alerjenin miktarına göre
değişik tablolara neden olur. Başta deri, alt ve üst solunum yolları,
dolaşım ve sindirim sistemi olmak üzere pek çok organ sistemine ait
belirtiler ortaya çıkar.
Anaflaksi, çok ani olarak ortaya çıkan bir durum olduğu için sadece
doktorlar tarafından değil, herkesçe bilinmesi, tanınması ve ilk acil
müdahalenin hemen yapılması, hastanın yaşamının kurtarılması bakımından
çok önemlidir. Alerjenin alım yolu ve vücuda giriş hızı da anaflaksinin
ağırlığını belirleyen önemli faktörlerdir. Mesela, penisilin iğnesi
penisilin hapına göre çok daha ağır bir anaflaksiye yol açar!
Anaflaksi belirtileri, alerjenle karşılaşıldıktan hemen birkaç dakika
sonra başlar, 15-20 dakikada zirveye çıkar ve 1 saat içinde de azalmaya
yüz tutar. Anaflaksi, bazı kişilerde belirtiler tamamen kaybolduktan
8-24 saat sonra tekrarlayabilir. Bu nedenle, anaflaksi saptanan bir
kişinin en azından 24 saat süreyle doktor gözetimi altında kalması
gerekir.
ANAFAKSİNİN GELİŞİMİ VE TEHLİKE SİNYALLERİ:
Anaflakside, solunum ve dolaşım sistemini ilgilendiren belirtiler ciddi bir krizin işaretleridir.
Solunum sistemi belirtileri: Burunla ilgili olarak kaşıntı, su gibi
akıntı, hapşırma, burun tıkanıklığı... gibi belirtiler vardır. Ses
tellerinin şişmesi (gırtlak ödemi), ses kısıklığı ve konuşma güçlüğü
yaratabileceği gibi, bu darlığın çok fazla olması nefes alıp vermeyi
güçleştirir, hatta tamamen imkansız kılar ve ölüme neden olur.
Bazı hastalarda ise astımlılarda olduğu gibi inatçı öksürük, hırıltılı
solunum ve nefes darlığı gelişir.Dolaşım sistemi belirtileri: Çarpıntı,
düzensiz ve hızlı kalp atışları, göğüs ağrısı, baş dönmesi.. vardır. Kan
basıncının düşmeye başlaması ciddi bir anaflaksinin habercisidir. Yaşlı
hastalar kalp krizi de geçirebilirler.
Sindirim sistemi belirtileri: Karında kramp tarzında ağrılar, bulantı,
kusma, karında şişkinlik ve gerginlik, ishal ortaya çıkar.
Diğer belirtiler: Bu sistemlere ait belirtilerden başka birçok hastada,
terleme, idrar kaçırma, baş ağrısı, şuur bozukluğu, halüsinasyon..
görülür.
Anaflakside ölüm: Anaflakside ölüm nedeni gırtlak ödemi veya inatçı tansiyon düşüklüğü veya kalp krizidir.
ANAFLAKSİ TEDAVİSİ:
Anaflaksi çok acil bir durumdur. Kişiye hemen girişimde bulunulmadığı
zaman kısa zamanda ölüme sebep olabilir. Bu sebeple, anaflaksi
belirtileri saptanır saptanmaz bir taraftan en yakın doktor veya
hastaneye ulaşılmaya çalışılırken, diğer taraftan yapılması gereken bazı
işlemler vardır.
Alerjenin vücuda girdiği yer belli ise (Arı sokmasında olduğu gibi!), o
bölgeye hemen turnike yapılarak zehirin kana karışması engellenir.
Varsa, arının iğnesi çıkartılır.
Kişi sırtüstü yatırılır ve bacakları yukarı kaldırılır. Bu sayede beyin
ve kalp gibi önemli organlara daha fazla kan gitmesi sağlanır.
Hasta sıcak tutulur.
Mümkünse oksijen verilir.
Anaflakside yaşam kurtarıcı ilaç ADRENALİN’dir. 1:1000’lik adrenalin,
0,3-0,5 ml dozunda 20 dakika arayla cilt altına zerk edilir.
Anaflaksi tedavisinde yararlanılan diğer ilaçlar kortizon ve
antihistaminikler’dir. Astım krizi belirtileri olan hastalara bronş
spazmını azaltan nefes açıcı ilaçlar da verilmelidir.
Kan basıncı düşük olan hastalara hem kan basıncını yükselten ilaçlar (vazopressörler) hem de damar yoluyla sıvı uygulanır.
Gırtlak ödemi nedeniyle asfiksi (boğulma) belirtileri gösteren hastalara
nefes alabilmeleri için acil trakeostomi (ana nefes borusuna dışarıdan
delik açılması) gerekir. ANAFLAKSİDEN KORUNMA:
Daha önce anaflaksi geçirmiş olanlar, durumlarını bildiren bir kart veya künye taşımalıdırlar.
Anaflaksi nedeniyle ölüm tehlikesi atlatanların yanlarında sürekli
olarak adrenalin bulundurmaları gerekir. Bu kişilere adrenalini hangi
durumda, nasıl uygulayacakları da öğretilmelidir.
Anaflaksiye neden olan etkenlerden (ilaç, yiyecek...) uzak kalınmalıdır.
Anaflaksi tanımlayan hastalara iğne şeklindeki ilaçlardan çok hap veya şurup verilmelidir.
Anaflaksi tanımlayan hastalara ß-bloker sınıfı ilaçlar verilmemelidir.
En azından 24 saat süreyle doktor gözetimi altında kalması gerekir.
