“Selam verdim, rü?vet de?ildir deyu (diye) almadylar. Hüküm gösterdim,
faydasyzdyr deyu iltifat etmediler. E?erçi (her ne kadar) görünürde
itaat eder gibi davrandylar amma (ama) bütün sorduklaryma hâl diliyle
davrany?laryyla) kar?ylyk verdiler.”
‘Mektup’tan söz edilecekse, giri? sözleri bu üç tümceden ba?kasy
olamazdy. Ölümlü dünyadan XVI. Yüzyyl’yn ortalarynda ayrylan Fuzuli,
derdini yüce bir makama bu sözlerle ba?layan yakynma mektubuyla
aktarmy?. ?air’in gelece?e de gönderme yaparcasyna kaleme aldy?y
?ikâyetname’si, bugünlere ‘mektup’ türünde bir düzyazy örne?i olarak da
gelmi?... Hiç ama hiç eskimeden...
Fuzuli anlatyyor:
“Dedim: Ey arkada?lar, bu ne yanly? i?tir, bu ne yüz asykly?ydyr?
Dediler: Bizim âdetimiz böyledir.
Dedim: Benim riayetimi gerekli görmü?ler ve bana tekaüt beraty
vermi?ler ki ondan her zaman pay alam ve padi?aha gönül rahatly?y ile
dua kylam.
Dediler: Ey zavally! Sana zulüm etmi?ler ve gidip gelme sermayesi
vermi?ler ki, daima faydasyz mücadele edesin ve u?ursuz yüzler görüp
sert sözler i?itesin.
Dedim: Beratymyn gere?i niçin yerine gelmez?
Dediler: Zevaittir, husulü mümkün olmaz (Gereksiz ?eylerdendir; gerçekle?mesi olanaksyzdyr).
Dedim: Böyle evkaf zevaidsiz olur mu? (Böylesi ba?y?lanmy? bir ?ey gereksiz olur mu?)
Dediler: Asitane’nin (Devlet merkezinin [Ba?kent’in/Ystanbul’un]) masraflaryndan artarsa bizden kalyr my?
Dedim: Vakyf malyn (malyny) diledi?i gibi kullanmak vebaldir (günaahtyr).
Dediler: Akçamyz ile satyn almy?yz, bize helaldir.
Dedim: Hesaba alsalar bu tuttu?unuz yolun fesady bulunur (Y? hesap
sormaya varyrsa, tuttu?unuz bu yolun kötülü?ü ortaya çykacaktyr).
Dediler: Bu hesap, kyyamette sorulur.
Dedim: Dünyada dahi hesap olur, haberin i?itmi?iz.
Dediler: Ondan dahi korkumuz yoktur, kâtipleri razy etmi?iz.”
Kanuni Sultan Süleyman’yn ba?lady?y günlü?ü dokuz akçe olan ayly?ynyn verilmemesi üzerine Ni?ancy
¹ Celâlzade Mustafa Çelebi'ye yazdy?y mektubunu Fuzuli, ?u satylarla noktalamy?:
“Gördüm ki sualime cevaptan ba?ka nesne vermezler ve bu berat ile
hacetim kylma?yn reva görmezler, çaresiz mücadeleyi terk ettim ve mey'us
ü mahrum gu?e-i uzletime çekildim (Bana sorularymy yanytlamaktan ba?ka
hiçbir ?ey vermeyeceklerini ve bu belgenin gere?ini yerine
getirmeyeceklerini anladym; umarsyz kalyp çabalamayy byraktym ve üzgün
ve yoksun bir durumda yssyz kö?eme çekildim).”
*
‘Mektup’ yazymy bir notla süsleyeyim: görmü? olup da anymsayanlar çykar
my bilmem, bugünkü abecemize geçi?imizin hemen ertesi yyly, Yeni Yazy
Yle Mektup Nümûneleri adynda on alty sayfalyk bir kitapçyk yayymlanmy?.
Kapa?ynda, Na?iri Meserret Kütüphanesi sahibi Ybrahim, Ankara Caddesi
No. 143-145 Ystanbul yazyyor. Ba?ynda beresi, mektup okumakta olan bir
hanym resmi süslüyor bu kapa?y...
Yazymy onurlandyracak olan ise Selim Yleri olsun istiyorum. Yitik Masumiyetin Ardynda ba?lykly yazysyyla...
²
* * *
«Yitik Masumiyetin Ardynda
Tefeyyüz Kitabevi 1929'da yeni harflerle bir kitap yayynlar. Bu, Mithat
Sadullah'yn (Sander) kaleme getirdi?i Yeni Mektup Nümuneleri'dir.
Dilerseniz, kitabyn alt ba?ly?yna bir göz atalym:
"Yeni yazylarymyzla, pek sade ve do?ru bir üslup ile yazylmy? Resmi,
Samimi, Ticari ve Ailevi en yeni mektup nümunelerini havidir."
Mithat Sadullah adyny ben bir de Re?at Nuri Güntekin'in kitaplaryndan
hatyrlarym. Ünlü romancynyn ölümünden sonra eserleri yeniden basylyrken,
e?i Hadiye Güntekin, Re?at Nuri imzaly kitaplaryn "geli?igüzel"
basylmasyndan yakynmy?; bu kez "külliyatyn taby i?lerinin tanzimini
-Re?at Nuri'nin yazy arkada?y, çok eski ve samimi aile dostumuz-
tanynmy? muharrirlerimizden Mithat Sadullah Sander deruhte etmi?tir"
demi?.
Bu sözler, 1959 basymy Ak?am Güne?i'nden.
?imdi yine ilk kitabymyza dönelim. Mithat Sadullah mektuplary üçe
ayyryyor: 1) Arkada? mektuplary; 2) Aile mektuplary; 3) Y? mektuplary.
Mektup yazma sanatynyn en önemli özelli?ini ise, "samimiyet ve
sadelik"te buluyor.
Gerçi kitaptaki mektuplaryn içtenli?i, yalynly?y tarty?ylabilir ama,
Yeni Mektup Nümuneleri'nin ba?ly ba?yna bir roman, hem de toplumbilimsel
bir roman kitaby oldu?u öyle kolay kolay tarty?ylamaz. Mektuplar
okundu?unda, bir 'dönem' ya?amaya koyuluyor.
Daha, "Nihadyn ilk mektubu" mektup sanatyyla okulda kar?yla?an
Cumhuriyet kardeşi?unun co?kusunu dile getirir. Nihat, mektup yazmanyn
inceliklerini ö?retmeninden ö?renir ö?renmez, "Sevgili karde?im"e
yazmaktadyr. Bu onun belki de ilk mektubu! Üstelik, mektubu güzel
yazarsa, annesi Nihat'a bir yazy takymy alacak.
Evet, yazy takymy. Artyk pek az annenin kardeşi?una almayy dü?ündü?ü bir
arma?an. Ho?, birbirlerine mektup yazan ilkokul çocuklary da herhalde
gün geçtikçe azalyyor; belki çoktan tükendi. Çocuklar ?imdi birbirlerine
cep telefonlaryndan mesaj gönderiyorlar.
Nihat, "Sevgili karde?im"e yazarken, birtakym kitaplardan, yazylardan
bir ?eyler "kopye" etmenin ne kadar yersiz oldu?unu belirtir.
Dü?üncelerimizi, görü?lerimizi, kendi kalemimizle, ki?isel
yorumlarymyzla, kendi bildi?imiz gibi yazmanyn anlamly olabilece?ini
açyklar. Kysacasy, Nihat, kendi olmaya çaly?makta; ya da, Mithat
Sadullah, Cumhuriyet kardeşi?unun öyle olmasyny temenni etmektedir. Belki
bir 'ferdiyet' arayy?y...
Giderek, "Sevgili karde?im"in aslynda a?abey oldu?unu ö?reniriz. Sevgili
a?abey ba?ka bir kentte -ola ki yeni ba?kent Ankara'da-, galiba yatyly
okumaktadyr. Ama "birkaç ay sonra imtihanlaryny bitirip" dönecektir. Bu
arada küçük karde?ini elbette yanytlayacaktyr. Sonra, anneleri, Nihat
için, a?abeyi için ve "hepimiz için" dua eder...
Syradaki mektuplar, kutlama mektuplary. (...) Lisesi müdürlü?üne atanan
bir beye, yeni evli bir çifte, diplomasyny büyük ba?aryyla almy? akraba
kardeşi?una, uzaktaki babaya bayram tebriki için yazylmy? mektuplar. Bu
örnek mektuplaryn hepsinden, bugün, sönmü? hayaller ve yo?un hüzünler
okunabiliyor ancak.
Herhangi bir Nemide'ye yazylan mektupta, mektubu imzalamy? ?. M.
balkondadyr. Ve tabii bol yyldyzly bir gecedir. Üstelik, "kar?ymyzdaki
evden latif bir keman sesi" gelmektedir.
C. N. ise, sycak bir yaz gecesi, "Çok sevgili, biricik Rakymcy?ym"a
yazmakta, maziyi, güzel günlerini, e?siz zamanlary hatyrlamaktadyr.
Kulaklarynda "bir çy?lyk gibi yükselen vapur sesleri" yankyr. Bunlar
hepsi, gecenin derin siyahly?ynda eriyecektir.
Sonra syra, tüccarlaryn, alacaklylaryn, borçlularyn birbirlerine
yazdyklary, sizli bizli, efendimli, hürmet takdim eden mektuplara
geliyor. Akyllara durgunluk verici bir nezaket. Herkes birbirine
saygylydyr; o kadar ki, zarary görülmü? üçüncü ki?ilerden bile ölçülü
dille söz açylyr:
"Birçok senelerden beri ticarethanemizde katiplik yapmy? ve namymyza imza atmaya mezun olan Hüsnü Bey bizden ayrylmy?tyr..."
Mithat Sadullah'yn mektup ütopyasyndaki Türkiye, dikkat edilirse, Yeni
Mektup Nümuneleri'ne özgü üslubu, Hadiye Güntekin'den alyntylady?ym
satyrlarda da korumu?, koruyabilmi?. Demek ki 1959 ve sonrasy, daha
birkaç yyl, tümü son yyllar, sona eren bir incelik, saygy, nezaket
dönemiymi?.
Hepsinin ortak özelli?i masumiyettir. Sözlük 'masumiyet' için, günahsyz
ve suçsuz olma hali diyor. Masum için, günahsyz, suçsuz dedi?i gibi, bir
de "yazyksyz" diyor.
Yazyksyz çok ho?uma gitti. Fakat günümüzün geldi?i noktada hangimiz yazyksyz olabiliriz?!
?imdi dönüp bakty?ymyzda, laf kalabaly?y, edebiyat salatasy diye ço?u
kez alay etti?imiz, küçümsedi?imiz o yyldyzly geceler, balkonlarda
dinlenilmi? keman konsercikleri nasyl yazyksyz anylabilir...
Yyllar var ki, "çok eski ve samimi aile dostumuz" deyi?ini kimselerden i?itmiyorum.
Tam tersine, sözcükler, sözler vurdulu kyrdyly. Hayatyn kylgysyndaki
konu?ma ve yazy?ma üslubu, birbirimizin yakasyna yapy?acak kertede
çirkin, kabagüce açyk.
Yeni Mektup Nümuneleri'ndeki ülkü nerede, neden sönüp gitti?..»
*
Bir yazyn türü de olan ‘mektup’, -kimi yazanlarynyn amacy, ortaya
yazynsal bir yapyt koyma olmasa da- pek çok yazaryn kalem yürüttü?ü bir
alan...
Bir zamanlar ‘özel’inden ‘açyk’yna günlük ya?amymyzda önemli yeri olan
mektup artyk unutulmaya yüz tuttu. Umalym, hiç olmazsa yazynsal alanda
ya?ar...
_______________
¹ Osmanly devlet örgütünde padi?ahyn imzasy demek olan ‘tu?ra’yy
çekmekle görevli olan bir üstgörevli. Ni?ancy, Osmanly’da bugünkü
bakanlar kuruluna kar?y gelen divan-y hümayunun önemli bir üyesiydi.
