1914 yyly sonlarynda Sarykamy?’ta ya?adyklarymyza hangi Türk’ün yüre?i
dayanyr ki... Rus ordusuna a?yr bir yenilgi ya?atan ordumuz, Enver Pa?a
komutasynda Rus ordusunu imha için giderken a?yr ky? ?artlaryna yenik
dü?mü?tü. Enver Pa?a komutasyndaki ordu 150.000 ki?iydi ve bu 150.000
ki?i Sarykamy? taarruzunu gerçekle?tirmek üzere yola çykty. Enver
Pa?anyn umumi karargahyny önce X. Kolordu ile daha sonra XI. Kolordu ile
beraber, dy?aryda hava sycakly?ynyn -25 derece oldu?u halde çadyrsyz
bir ?ekilde 5 gün geçirdiler. Olu?an karyn yüksekli?i yakla?yk 1.5
metreyi buluyordu Sarykamy? Harekaty diye geçen taarruz 21 Aralykta
ba?lady ve 25 gün sürdü. A?yry so?uktan dolayy tam 90.000 ?ehit verdik.
Enver Pa?a’nyn Sarykamy? Harekatyny tarih kitaplary bir trajedi olarak
nitelendirir. Gerçekten de doksan bin insanymyzyn bo?u bo?una ölüp
gitti?i bu harekat bir trajedidir. Allahüekber da?larynda donarak ölen
askerlerimizin iskeletlerinin uzaktan çaly çyrpy gibi göründü?ünü o
dönemde ya?amy? olan insanlar da tanyk olmu?lardyr. “Buradan o
da?lara bakty?ymyzda, üzerine kar dü?mü? çalylyklar görürdük. O
çalylyklaryn kurda ku?a yem olmu? askerlerimizin kemikleri oldu?unu
oraya gidince anladyk. “ Vaktiyle Sarykamy?ly bir ihtiyaryn söyledi?i bu
sözler, tarihimizde Sarykamy? Harekaty olarak bilinen facianyn
boyutlaryny özlü bir biçimde yansytyyor.
Bu milletin hüznüne akyl erdiremeyenler, Türk tarihinin bu acy
sayfalaryny yeterince bilmeyenlerdir. Her Türk’ün acysyna dayanamayaca?y
birçok hadisenin en acy olanlaryndan biridir Sarykamy?.
Yurdun dört bir yanyndan toplanan "aya?y çarykly", yary aç,
yary çyplak, daha byyy?y bitmemi? delikanlylaryn ellerine silah verilir.
Daha hyzly gitsinler diye kaputlary, yiyecekleri ellerinden alynan
binlerce asker, kara ky?ta Do?u Cephesi'ne gönderilir. Açlyk, bit,
salgyn hastalyklar so?ukla birle?ince daha dü?manla kar?yla?madan 90 bin
asker Sarykamy? da?larynda can verir. Kimi so?uktan donar, kimi
açlyktan, hastalyktan ölür. Kayseri'den Çanakkale'ye, Amasya'dan Çorum'a
umudunu kesen analaryn gelinlerin a?zyndan onlarca Sarykamy? a?ydy
yakylyr:
Oltu'dan girdik de Sarykamy?'a
Akyl ermez orda yatan üle?e
Askeri kyrdyran Enver Pa?a
Kitlendi kapylar, mekan a?lady
Tam doksan bin insanymyzyn ölümüyle sonuçlanan Birinci Dünya Sava?y’nda
ya?anmy? Sarykamy? olayyny Falih Ryfky’nyn ?u sözleri çok iyi özetliyor:
“.... Bugün, o hatalaryn yykty?y memleketin harap ve türap enkazy
üstünde, bize biraz hürriyet kazandyrmak ve yalnyz Anadolu ile
Ystanbul’u ve Edirne’yi kurtarmak için çarpy?an Mustafa Kemal Pa?a, Do?u
Anadolu harap olmamy? olsaydy ve e?er yalnyz kumandan hatasy yüzünden
ölüp giden Türkler sa? olsaydylar, bugün Yunanlylary denize dökmü?
olacakty. ?imdi Mustafa Kemal Pa?a, Hafyz Hakky’nyn muhterem mezary ile
arkada?y Enver Pa?a’nyn ara syra Do?u Anadolu harabeleri arkasyndan
beliren hayaletine kar?y yumruklarymy sykyp sorsa ve dese ki: “Dostlar
siz ne yaptynyz? Türklerin ya?amak ve ölmek için vatana lazym olduklary
gün bugündü. Do?u Anadolu’yu aradyk taradyk, o enkaz arasynda bir insan
ve bir iskelet çykyyor. Bu kemik olan kahramanlar, bugün hürriyet ve
namus için dövü?eceklerdi. ?u hürriyet ve namus mücadelesinde birisinin
bile ölmesine güç razy oldu?umuz o ordularca Türk’e nasyl kyydynyz?”
*****
Ben Sarykamy? Trajedisinin vahametini tarih kitaplaryndan okumadan önce
Musa Ero?lu’nun söyledi?i yürekleri yakan “Sarykamy? A?ydy”nda anladym.
Kayseri’nin Pynarba?y Ylçesinin Sindel Köyünden Kara Zala (Zeliha) Hala,
“Sarykamy? A?ydy”nyn kaynak ki?isidir. Onun büyüklerinden ö?rendi?i bu
a?ydy, Ymami ortaya getirdi ve bütün Türkiye, Musa Ero?lu’nun sazyndan
ve sözünden bu a?ydy dinleyip göz ya?y döktü. A?ydyn sözleri ?öyle:
Sarykamy? Altyn Bulak
So?anly'yy biz ne bilek
Bizim u?ak göycek gezer
A?ca zybyn, kara yelek
Yüzba?ylar binba?ylar
Tabur tabur kar?ylar
Bir kar ya?ar ince ince
Yatan ?ehitler y?ylar
Gözünü sevdi?im E?e
Tekerin dayandy ta?a
Seferberli?i durdur
Elin öpem Enver Pa?a
A?yt, Sarykamy? hadisesinin bizim yöremiz için de ne kadar
etkili oldu?unu gösteren bir belge niteli?inde adeta. Daha önce Kars,
Erzurum, Sarykamy? ve Kafkas cephesinde ?ehit dü?en Türkmen beylerinin
a?ytlary, Ahmet ?ükrü Esen’in “Anadolu A?ytlary” kitabynda yer
tutuyordu. Kara Zala (Zeliha) Hala’nyn bu a?ydy da Sarykamy?’ta ?ehit
dü?en nice Türk askerlerinin içerisinde Aziziyeli Av?ar Beylerinin
çocuklarynyn oldu?unu gözler önüne seriyor. Hatta Ruhi Su’nun söyledi?i
Sarykamy? A?ydy’nda bunu açykça dile getiren dörtlükler de vardy:
Ybri?imin kozalary
Battyn Av?ar kazalary
Sarykamy?'ta kyryldy
Gonca gülün tazeleri
Kayserimizin yeti?tirdi?i de?erli ara?tyrmacy Ahmet Z.Özdemir (namy
di?er ?eker Ahmet), Öyküleriyle A?ytlar -1 (Kültür Bakanly?y, Ankara,
1994) kitabynyn 35 ile 38. sayfalarynda Kara Zala Hatun’dan derlenmi?
a?ydy 17 dörtlük olarak vermektedir.
Özellikle bir dörtlük var ki Kara Zala Hala’nyn dilinden ya?ananlary özetlenmektedir:
Aziziye baba yurdum
Kafkasya’ya tabya kurdum
Benim korkum Ruslar de?il
Kara ky?a kurban verdim
Yine 90 bin ?ehit veri?imizin ?a?kynly?yny dile getirirken de :
Sarykamy? ne araly
Kimi ölmü? kimi yaraly
Bunu duymu? var m’ola
Yalan dünya kurulaly
Demektedir. Evet, böyle dramy, trajediyi biz de Kara Zala gibi ba?ka bir yerde duymadyk, bilmiyoruz.
Yine Kara Zala, Sarykamy?’tan sonraki durumu da bütün açykly?y ile dile
getirir. Anadolu’nun ba?ryna dü?en bu büyük acydan bizim bölgemizin ne
kadar büyük bir pay aldy?yny böylece daha iyi anlyyoruz:
U?ak gitti sürüyünen
Asker kalkar boruyunan
Hangi eve vardyyysam
Bir gelin var karyyynan
Gözya?larymyz sellere kary?yrken Rabbimin bu aziz millete böyle acylar ya?atmamasyny diliyorum. Ruhlary ?ad olsun.
