Ölümle ya da başka bir önemli kayıpla yüzleşen hastamızı
veya yakınlarımızı rahatlatmak, acılarını hafifletmek isteriz. Fakat ne
diyeceğimizi, ne yapacağımızı bilemeyiz ve endişelenmeye başlarız.
Nöroloji Uzmanı Dr. Mehmet Yavuz hasta ve ailelerine ihtiyaç duydukları
desteği vermek için yapılması gerekenleri açıkladı.
İnsanlar Neden Yas Tutar?
Önemli bir kayıp yaşayan kişi, hayatını yeniden organize edip kurmadan
önce, daha düne kadar hayatında çok önemli yer tutan ama şimdi kaybolan
kişiyle vedalaşmak, hayatın ağırlığı karşısında yeniden soluklanmak ve
kimi zaman çok zor olan gerçekleri sindirmek için yas tutmaya ihtiyaç
duyar. Kaybın acısı insanın her yanını sarar, insanın içini ‘Artık hayat
bir daha hiç eskisi gibi eğlenceli bir yer olmayacak’ hissi kaplar.
Yas, içimizden bir parça kopması hissinin iyileştirilmesi sürecidir.
Yaşamımıza devam etmemizi, yine başkalarını sevebilmemizi ve kaybımızı
kabullenebilmemizi sağlar. Tabii ki yas süreci sonrasında kaybetmiş
olmanın verdiği üzüntü hala vardır ama bu artık hayatımızı sürdürmeye
engel olacak boyutlarda olmayacaktır. Ancak kaybın sadece sevilen
birinin ölümü olmadığı, kişinin sağlık, güç, ya da fonksiyon kaybından
da kaynaklanabileceği unutulmamalıdır. Yas Sürecini Herkes Aynı Şekilde mi Yaşar?
Kaybın doğası genellikle kişinin tecrübe ettiği yasın niteliğini
belirler. Örneğin çok yaşlı ya da uzun zamandır hastalık çeken sevilen
birinin ölümünü kurtuluş olarak gören biri, kardeşiğunu aniden kaybeden
birinin hissettiği endişe ve kederi aynı şekilde hissetmeyebilir.
kardeşiğunu kaybeden anne bu durumla hiçbir hazırlık ya da uyarı olmaksızın
karşı karşıya kalmıştır. Doğal ölümlerde yaşanan yas ile travmatik
ölümlerde yaşanan yas farklıdır. Travmatik ölüm diye
tanımlayabileceğimiz ölümler; ani, beklenmedik, başka birisinin neden
olduğu bir kaza, saldırı, ya da doğal afetler ve amansız hastalıklar
sonucunda yaşanan kayıplardır. Kişinin ailesi yakınları yoğun bir
haksızlık hissi yaşar. “Hayat adil değil, iyi insanların başına böyle
şeyler geliyorsa artık dünya güvenli bir yer değil.” gibi düşünceler
insanın aklından çıkmaz. Travmatik ölümlerde yaşanan yas çok daha uzun
süreli ve yoğun olur. Olağan yas sürecinin basamakları vardır ancak
travmatik yasta, bu süreç benzeri bir şekilde fakat süre olarak daha
uzun bir zamana yayılmış olarak işler. Yas Sürecinin Aşamaları
İnkar ve şok:
Başlangıçta, sevdiğimiz birinin ölümünü kabul etmek zordur, ölümün
gerçekliğini inkar edebiliriz. Yakınınızın ölümüyle ve genel olarak
ölümle ilgili duygularınızı yakınlarınızla paylaştıkça, kabullenmek
kolaylaşır.
Pazarlık: Kayıp gerçeğinden kaçınma
amacıyla yapılan bu son girişimde kişi Tanrı’yla pazarlık etme
girişiminde bulunur. Bu aşamada temel düşünce “evet, başıma gelenleri
kabul edeceğim ama bazı şartlarım olacak” şeklindedir; artık kayıp kabul
edilmeye ve kayıp sonrası yeni hayatın koşulları gözden geçirilmeye
başlamıştır.
Kızgınlık: Sizi geride bırakıp gittiği,
yaşamdayken yaptığı ya da yapmadığı şeyler için ölen kişiye kızgınlık
duyabilir, bu kızgınlığınızı başkalarına yöneltebilirsiniz. Ölen birine
kızgınlık duymak sizi dehşete düşürebilir, oysa olanları kabul ederek ve
paylaşarak zaman içinde daha az kızgın olursunuz.
Suçluluk: Bir
yakınınızı kaybettiğinizde, onunla yaptığınız ya da yapmadığınız
şeylerden ötürü pişmanlık ve suçluluk hissedebilirsiniz. Yaşananları
değiştiremezsiniz, hata yapmış olsanız da insani yanınızı kabul edin,
kendinizi affedin.
Adalet arama: Bu aşamada en çok
sorulan soru şudur: “Neden ben?” Ölümün adaletsizliğine karşı çıkar ve
yaşadığınız kaybın bir şeyin bedeli olup olmadığını anlamaya çalışır,
bulamayınca isyan edebilirsiniz. Ölümü hak edilecek bir ceza değil,
yaşamın akışının bir parçası olarak görmeye çalışın.
Depresyon: Başlangıçta
büyük bir kayıp ya da boşluk hissi yaşayabilirsiniz. Ruh halinde
düzensizlikler, yalnızlık duygusu ve sosyal çevreden uzaklaşma bunu
izleyebilir. Yas tutan biri olarak eski halinize dönmek ve sosyal
çevrenizde olup bitenlerle eskisi gibi ilgilenmek zaman alabilir.
Unutmayın ki bu aşamada cesaret verme ya da güven tazeleme gibi
teselliler değil, acıya saygı ve sosyal destek yardımcı olur.
Yalnızlık:
Kaybınız nedeniyle sosyal yaşamınızda oluşan değişiklikler, kendinizi
yalnız ve korku içinde hissetmenize neden olabilir. İnsanlarla görüşür,
yeni arkadaşlar edinirseniz, bu duygularınız zamanla azalır.
Kabullenme:
Kaybı kabullenme, ondan mutluluk duymak demek değildir. Kaybedileni
unutmak ya da önemsememek de değildir. Tam tersine, durumun gerçek
olduğunu kabul ederek, onunla başa çıkmaya çalışırsınız.
Umut:
Zamanla hatırlamanın daha az acı verdiği bir noktaya gelecek, geleceğe
ve daha güzel günlere umutla bakmaya başlayacaksınız.
Değiştiremeyeceğimiz gerçeklerle başa çıkmada kendinize zaman tanıyın.
Yas Terapisi Nedir?
Yas süreci, sıklıkla kayıp acısını ya da bununla baş etmeyi tecrübe
etmemiş kişiler tarafından anlaşılması oldukça zor, yalnız yaşanan,
gizli ve mahrem kalmış bir alandır. Yas terapisi, yas sürecinin yeteri
kadar uygun biçimde ve doğal akışı içinde yaşanmasını amaçlar. Bu
nedenle terapide, yas sürecinin bahsettiğimiz evrelerini tanımak
hastalarımıza ve aile üyelerine kayıpla baş etme konusunda yardım için
atılacak ilk adımdır. Hangi süreçten geçtiklerini anlayarak yas
yaşantısı içinde olan kimseleri, daha iyi destekleyebilir ve özel
ihtiyaçlarını belirleyebilirsiniz. Kayıpla Birlikte Yaşamayı Kolaylaştırabilen Yollar
• Yalnızlık, kızgınlık ve üzüntü gibi duyguları açıkça ve dürüstçe arkadaşlarınızla, ailenizle ve yakınlarınızla tartışın,
• Umudunuzu koruyun,
• Eğer dinsel inançlarınız sizin için önemliyse, bir din insanıyla inançlarınız ve duygularınızla ilgili konuşun,
• Kaybınızla ilgili yaşantılarınızı paylaşabileceğiniz bir destek grubuna katılın,
• Kendinize iyi bakın, bedeninize özen gösterin, dengeli beslenin ve iyi dinlenin,
• Kendinize sabırlı davranın, iyileşmek zaman alır, bazı günler kötü, bazıları ise iyi olacaktır.
Kayba Uğramış Yakınımıza Yardım Etmek İçin Neler Yapabiliriz?
• Kayba uğramış arkadaşınıza, yakınınıza yardımcı olmak için onun
yanında olun, acısını paylaşın, saygı duyun, ancak cesaret ve güven
veren telkin ve tesellilerden uzak durun. Bunlar işe yaramaz.
• Arkadaşınızı üzmemek niyetiyle kayıpla ilgili konuşmaktan kaçınmayın.
Tam tersine, o istemediğini belirtmediği sürece durum hakkında konuşun.
Konuşmaktan kaçınmak o duyguyu yok etmez, tersine pekiştirir.
• Konuşmada yaşananlarını kolaylaştırma amacıyla kaybı hafife almaya
çalışmayın, kayıp gerçeğine uygun, onu önemseyen bir tutum gösterin.
• Arkadaşınıza verdiğiniz önemi gösterin. Dikkatli dinleyin ve onun
duygularına ve inançlarına olan saygınızı belli edin. Onunkine benzer
olan duygu ve deneyimlerinizi paylaşın. “Seni çok iyi anlıyorum” gibi
içi boş sözlerden kaçının.
• Depresyon belirtileri çok yoğun devam ediyor ve bir sonraki kabullenme
sürecine geçmesi çok uzuyorsa bir uzmandan destek almasını sağlayın.
