Konumuz Zakkum nerde yetişir? Kuranda nasıl anlatılır.
Faydası ve zararları neler.
Önce sözlüksel olarak başlayalım.
Zakkum (Nerium oleander), Apocynaceae familyasından Haziran-Eylül ayları
arasında beyaz veya pembe renklerde çiçekler açan 2-5 m yüksekliğinde
Zehirli bir bitki türü.
Dere yataklarında ve su kenarlarında yetişir ve kışın yapraklarını dökmez. Ayrıca bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Morfolojik özellikleri
Gövdeleri dik, esmer renkli ve silindir şeklindedir. Yaprakları mızrak
şeklinde, kısa saplı, karşılıklı veya üçlü dairesel durumlarda
dizilmiştir. Çiçekler, yalancı şemsiye durumunda toplanmış, güzel
kokulu, büyük çiçeklerin sapları tüylü ve oldukça kısadır. Bitki
zehirlidir.
Kullanımı
Bitki kardiotonik glikozitler taşır. Dahilen idrar arttırıcı ve kalp
kuvvetlendirici etkisi vardır. Vücutta biriken suyu boşaltır. Haricen
kullanıldığı takdirde adale ağrılarını giderir. Akrep ve arı sokmasında
faydalıdır.Fazla miktarda alındığında zehirlenmelere sebep olur. Yine
Haricen zeytinyağı ile yoğrulmuş olan yapraklar bilhassa uyuza karşı
kullanılır. Bir gram kuru yaprak, insanlarda tehlikeli zehirlenmelere
yol açar. Zehir etkisi kurutma ve kaynatmayla ortadan kalkmaz. Bu
bitkiyi yiyen, ölmüş hayvanların etleri de zehirlidir.
Bilimsel adı Nerium oleander olan zakkum, Apocyanaceae ailesinden.
Anavatanıysa Doğu Akdeniz. Kokusuz ve oldukça zehirli bir bitki.
Ülkemizde sadece bir türü yetişen zakkumun yaklaşık 5 türü bulunuyor.
Islak ve nemli yerlerde, dere yataklarında ve özellikle sahillerde doğal
olarak yetişen zakkum bitkisi herdem yeşil, yani kışın yapraklarını
dökmeyen bir çalı. Bahar aylarından başlayarak sonbahara kadar uzun bir
süre pembe- beyaz çiçekler açan zakkumlar, 2-3 m kadar boylanabiliyor.
Gövdesi çok dallı ve boz renkli. Yaprakları 10-15 cm. uzunluğunda, 2-3
cm. genişliğinde. Üst yüzeyi parlak ve derimsi olup uç kısmı oka
benziyor. Yaprak altlarıysa açık yeşil. Meyvesiyse 10-15 cm boylarında
ve ince uzun yapıda; kuruyunca kenarlarından çatlayarak açılıyor.
Tüylü tohumları da rüzgarlarla taşınarak uzak mesafelere ulaşabiliyor.
Ülkemizde Ege, Akdeniz kıyılarında çok sık olarak rastlanan zakkum, az
da olsa Karadeniz Bölgesi’nde de bulunuyor. Genellikle kıyı şeridini ve
alçak kesimleri tercih eden bu bitki Atlas Dağları’ndaysa 2500 m
yüksekliğe kadar çıkabiliyor.
Zakkumun tarih öncesinde tam olarak nasıl isimlendirildiği bilinmese de
H.W. Smith adlı yazarın “İnsan ve Tanrıları” kitabında, zakkumun Eski
Mısır uygarlığında, Nil vadisinde MÖ 3400-2475 yılları arasında
yetiştirildiği yazıyor. Daha sonra dini metinleri incelediğimizde
zakkum, mersin ve çınar ağacıyla birlikte Yahudilerin kutsal bitkisi
olarak karşımıza çıkıyor. Zakkum Batı Avrupa’ya yaklaşık olarak MÖ 12.
yüzyılda Fenikeli gemicilerle giriyor. Eski Yunan uygarlığındaysa
sunakların ve altarların süslenmesinde kullanılıyor. Bugün Yunanistan’da
cenaze törenlerinde zakkum kullanma geleneğinin kökeni de bu.
Zakkumun günümüzde kullanılan Latince adı olan Nerium, Yunan Denizi’nin
tanrısı Nerium’dan türetilmiş. Aristo’nun öğrencisi olarak bilinen ve MÖ
372-287 yılları arasında yaşamış olan Teofrast ise, rhododaphne olarak
isimlendirdiği zakkumu, yaprakları bademe, çiçekleri güle benzeyen çalı
olarak betimliyor. Roma döneminde de çok sevilen bir bahçe bitkisi olan
zakkum birçok şehirde yapılan duvar resimlerinde en sık kullanılan çiçek
motifi olarak görülüyor. Roma Uygarlığı’ndan sonra 12. yüzyılda gül ve
mersinin yanında Arap bahçe sanatının da vazgeçilmez bir parçası olan
zakkumlar 16. ve 17. yüzyıllarda tüm Avrupa’da en fazla kullanılan süs
bitkilerinden biri oluyor. Hindistan’daysa kaner adıyla bilinen zakkum
kutsal kabul ediliyor ve Tanrı Şiva’yı temsil ediyor. 1656-1708
yıllarında yaşamış olan Fransız hekim ve botanikçi Tournefort’un
ülkemizde ve Yunanistan’da yaptığı araştırmalar sonucunda 1700 yılında
hazırladığı kitapta zakkum da nerion olarak kaydedilmiş. Zakkumun
Latince isminde yer alan Nerium sözcüğünü ilk kullanan kişiyse,
sistematik botanik biliminin kurucusu olarak kabul edilen İsveçli
biliminsanı Linnaeus.
Zehirli bir bitki olan zakkumun halk hekimliğinde kullanılması çok
tehlikeli. İçinde oleandrin adı verilen glikozitler bulunuyor. İnsanlar
ve hayvanlar tarafından kullanıldığında öldürücü olabilen bu bitkinin
neden olduğu zehirlenmeler, kusma, ishal ve son aşamada kalp yetmezliği
şeklinde ortaya çıkıyor.
