Kornea Nakli

Türkiye�de Binlerce Kişi Kornea Nakli İçin Bekliyor

Sağlık Bakanlığı verilerine göre 6-8 bin kişi kornea nakli için sırada
bekliyor. Ülkemizde yalnızca her yıl, bin 500 kişiye kornea nakli
yapılabiliyor ve bu sayı, maalesef organ bağışı yetersizliğinden dolayı
ihtiyacı karşılayamıyor.

Türkiye�de her yıl binlerce insan, kornea nakli için sırada bekliyor.
1979 yılında yürürlüğe giren 2238 sayılı �Organ ve Doku Alınması,
Saklanması, Aşılanması ve Nakli Hakkında bir kanun var. Ancak bu kanun,
halen organ nakli esaslarını belirliyor. Kanun, korneanın ölülerden
izinsiz alınmasına imkan veriyor. Ama nasıl? Kanunda ölülerden kornea
alınabilmesi için, sağlıklı korneaya sahip kişilerin �hayatta iken�
kornealarını (öldükten sonra alınması için) bağışlamasına ve ölümden
sonra ailelerinin, kornea alımına izin vermelerine bağlı kılıyor.

Yeditepe Üniversitesi Göz Hastanesi Göz Hastalıkları Uzmanı Yrd. Doç.
Dr. Canan Aslı Utine, sağlıksız kornea�ya sahip insanlara yeniden görüş
imkanı veren bu ameliyatlarda, sağlıklı korneaların bağışlanması için
konuya dikkati çekiyor.

Röportaj: Gülşen Kaş

Gülşen: Kornea Nedir?

Kornea gözün ön penceresi olarak tanımlanabilir. Göze rengini veren iris
dokusunu ve gözbebeğini kaplayan ve saat camı gibi görülen dokudur.

Gülşen: Korneanın gözdeki işlevi nedir?

Kornea, gözün kırıcı ortamları arasında en yüksek kırıcılık gücüne sahip
elemandır. Korneadan geçen ışık kırılarak gözün sinir tabakasındaki
sarı nokta (maküla) üzerinde odaklanır. Böylece kornea, görüntü
oluşturulmasında aktif rol oynar.

Gülşen: Kornea nakli nedir?

Kornea nakli, herhangi bir hastalık veya travma neticesinde şeffaflığını
kaybeden ve sağlıklı işlev yapamayan kornea dokusunun uzaklaştırılarak,
bir ölüden alınan kornea dokusunun nakledilmesi ameliyatıdır. Günümüzde
yapılan tüm nakil ameliyatları arasında (karaciğer, böbrek, kalp,
akciğer nakilleri dahil) kornea nakli en sık yapılan ve en başarılı
nakil ameliyatıdır.

Gülşen: Kornea nakli, göz nakli midir?

Halk arasında göz nakli olarak bilinen ameliyat, aslında sadece gözün ön
kısmındaki kornea naklidir. Bütün olarak göz nakli yapılması, bugünkü
teknoloji ile tıbben mümkün değildir.

Gülşen: Kornea hangi durumlarda bozulur?

Kornea dokusu zarar gördüğünde, şeffaflığı ve düzgün yüzey yapısı
bozulur. Doku su tutarak şişebilir, yani ödem oluşur. Kornea yüzeyinde
�skatris� denilen nedbe dokusu oluşabilir. Bunların sonucunda, kornea
gelen ışığı dağıtır ve sağlıklı biçimde odaklayamaz.

Gülşen: Kornea nakli hangi durumlarda yapılır?

Şu durumlardan biri olduğunda, kornea nakli gerekebilir:

� Korneadaki düzensizlikten dolayı görme, gözlük veya kontakt lens ile düzeltilemiyorsa,
� Kornea dokusunun şişmesinden kaynaklanan ağrı, damla tedavisi veya özel kontakt lensler ile dindirilemediğinde,
� Başka bir göz içi cerrahisinden sonra (ör: katarakt cerrahisi) kornea yetersizliği gelişirse,
� Keratokonus, yani gözün kornea dokusunda ilerleyici dikleşme varsa,
� Genetik geçişli kornea yetersizliği (ör: Fuchs distrofisi hastalığı) varsa,
� Enfeksiyon sonrası (ör: Herpes virüsüne bağlı) skatris dokusu gelişmişse,
� İlk kornea nakli ameliyatından sonra red cevabı gelişmişse,
� Travma sonrası skatris gelişmişse.

Gülşen: Ölen kişilerden kornea alabilmek için ailelerinden izin almak gerekiyor mu? Böyle bir şart var mı?

1979 yılında yürürlüğe giren 2238 sayılı �Organ ve Doku Alınması,
Saklanması, Aşılanması ve Nakli Hakkında Kanun�, halen
transplantasyonların esaslarını belirlemektedir. Bu kanun, korneanın
ölülerden izinsiz alınmasına imkan verir. Ancak ölü, sağlığında
kendisinin ölümünden sonra organ veya doku alınmasına karşı olduğunu
belirtmemişse kornea alınabilir. 2005 yılında yürürlüğe giren �Göz
bankası ve Kornea Nakli Merkezleri Yönergesi� de, kornea alımı,
saklanması ve dağıtımı konusunda yalnızca ruhsatlı göz bankalarını
yetkilendirmiştir. Bu düzenleme, kornea alımı ve transplantasyonu
(kornea nakli) konusunda hem tıbbi, hem de etik ve deontolojik ilkelere
uygun işleyişi güvence altına almaktadır.

Gülşen: Kornea nakli öncesinde nelere dikkat etmek gerekiyor?

Göz bankasında ölüden alınan bir kornea dokusu nakil için uygun
görülerek hastaneye verilmeden önce; korneanın saydam ve sağlıklı olduğu
kontrol edilir. Korneanın şeffaflığını sağlayan, en arkasındaki endotel
adı verilen tabakanın hücre yoğunluğu ve hücrelerin sağlıklı
morfolojiye sahip olup olmadığı, speküler mikroskopi cihazı ile
incelenir. Ayrıca, bulaşıcı hastalıklara ait (Hepatit virüsü, AIDS
virüsü dahil) tarama yapılır, ve korneada bulaşıcı hastalık virüsü
olmadığından emin olunur. Ayrıca göz doktorunuz, sistemik muayeneden ve
bazı özel testlerden geçmenizi isteyebilir. Herhangi bir ilaç
kullanıyorsanız, doktorunuz bu ilaçları önceden bilmek isteyecektir. Bu
ilaçları veren doktorunuza danışarak, ilaçların bir kısmını kesmenizi
veya dozunu azaltmanızı isteyebilir.

Gülşen: Bu ameliyatın riski var mı?

Kornea nakli ameliyatında, tüm göziçi ameliyat riskleri söz konusudur.
Enfeksiyon gelişimi, kornea nakli sonrası katarakt gelişimi, göz
tansiyonunun yükselmesi, ameliyat sonrası astigmatizma riskleri
yanısıra, nakledilen dokuya karşı red reaksiyonunun gelişme riski de
vardır. Bu risklerin oranı, her hasta ve her göz için farklı olmaktadır.

Gülşen: Ameliyat öncesinde bir hazırlık yapıyor musunuz?

Kornea nakli ameliyatı genellikle hastanede yatmaya gerek olmadan
yapılan bir ameliyattır. Genel anestezi altında ameliyat yapılacağı
için, ameliyat saatine göre hastaların kahvaltı yapmaması gerekebilir.
Ameliyat günü hastalara, hemşireler tarafından öncelikle göz damlaları
damlatılır ve gerginliği azaltmak için bir sakinleştirici (sedatif) ilaç
verilir. Ameliyat sırasında ise hasta, yapılan işlemleri hiçbir şekilde
fark edemez.

Gülşen: Ameliyat hakkında bilgi verir misiniz?

Kornea ameliyatına karar verildiğinde ve uygun kornea bulunduğunda,
öncelikle nakil yapılacak gözde göz tansiyonunun düşük olduğuna emin
olunur; değil ise, düşürülür. Nakledilecek kornea (grefon) punç adı
verilen vakumlu bir sistemle, nakledilecek boyutlarda kesilerek
hazırlanır. Grefon hazır olduktan sonra alıcı göz trefan adı verlen
sistemle hazırlanır. Grefon boyutu ile alıcı gözdeki alıcı yatak boyutu
özel olarak ayarlanmaktadır. Grefon (kornea) dokusu, daha sonra
uzaklaştırılan hasta korneanın yerine sık suturlerle (uygun boyutlarda
hazırlanmış olan sağlıklı verici kornea yerine dikilir) yerleştirilir.
Sutur atma yöntemi de, hastanın gözüne göre uygun teknikle yapılmalıdır.
Hastalıklı veya travma görmüş kornea dikkatlice yerinden alınır.
Ameliyat tamamlandığında ise göz, koruyucu olarak kapatılır.

Gülşen: Hastaların ameliyattan sonra nelere dikkat etmesi gerekiyor?

Ameliyat bitip genel anesteziden uyandıktan sonra, istediğiniz zaman eve
dönebilirsiniz. Hastanede kalmanız gerekmemektedir; ancak, sizi eve
götürecek bir yakınınızın yanınızda bulunması önemlidir. Ameliyatın
ertesi günü, doktorunuz sizi poliklinikte tekrar muayene edecektir.

Ameliyat sonrası hastanın yapması gerekenler:

� Göz damlalarınızı, doktorunuzun önerdiği şekilde kullanınız,
� Gözlerini her türlü travmadan korumaları
� Gözünüzü ovmayınız veya bastırmayınız,
� Gerek duyuyorsanız, ağrı kesici tablet alabilirsiniz,
� Normal günlük aktivitelerinize dönebilirsiniz; ancak aşırı hareket ve egzersizlerden kaçınınız,
� Doktorunuzun önereceği şekilde, koruyu bir gözlük ve ya göz koruyucusu kullanınız,
� Doktorunuza ne zaman tekrar araba kullanabileceğinizi sorunuz,
� Evdeki tedavinizle ilgili herhangi bir sorunuz varsa, doktorunuza mutlaka danışınız.

Tedavinin sürekli olarak gözün iyileşme durumuna göre ayarlanması ve
dikişlerin zamanında alınması için önemlidir. Genellikle, dikişler
alınana kadar en az bir yıl beklenmektedir. Bu süre içinde, doktorunuz
sizi belirli aralıklarla düzenli olarak kontrol etmek isteyecektir. B
nedenle hastanın kontrollerini aksatmaması son derece önemlidir.

Gülşen: Kornea nakli yapılan hastalarda görme hangi düzeye ulaşır?

Kornea nakli sonrası görme miktarı, hastada kornea nakline gereksinim
yaratan duruma, patolojinin ciddiyetine ve gözün gören kısmı olan
retinadaki sarı noktanın patolojiden etkilenme durumuna göre değişir.

Gülşen: Kornea nakli yapılacak kişilerde katarakt varsa ne yapılması gerekir?

Kornea nakli yapılacak kişilerde katarakt varsa, katarakt ameliyatı,
gözün durumuna göre kornea nakli ile birlikte, daha sonra veya öncesinde
yapılabilir. Buna, gözünüz için en iyi sonucu verecek şekilde
doktorunuz karar verecektir.

Gülşen: Kornea nakliden sonra doku reddi olabilir mi? Bu hastalar için neler yapılabilir?

Vücuttaki tüm doku nakillerinden sonra olabildiği gibi, kornea naklinde
de red riski vardır. Ancak, damarsız bir doku olduğu için ameliyat
sonrası erken dönemde red riski daha azdır. Ancak, ameliyat sonrası süre
uzadıkça nakledilen dokunun özellikle endotel tabakasında yıpranma ve
red reaksiyonu gelişimi olabilmektedir. Ortalama 10 yıl sonra tekrar
kornea nakli yapılması gerekebilmektedir.

Gülşen: Kornea nakli ameliyatı olan bir kişide doku reddi olduğunda gözde nasıl belirtiler olur?

Doku reddinin hastada ilk belirtileri, gözde fazla miktarda yaşarma ve
genel bir rahatsızlık hissidir. Hastalar, görmelerinin giderek
bozulduğunu da ifade edebilirler.

Red cevabı geliştiğine dair uyarıcı bulgular şunlardır:

� Işık hassasiyetinde artış,
� Gözde kızarıklık,
� Görüntüde bulanıklık

Bu bulgulardan herhangi biri ortaya çıktığında, acilen doktorunuza
başvurmalısınız. Kornea naklinden sonra olası diğer problemler
şunlardır:

� Enfeksiyon,
� Kanama,
� Retinada (gözün sinir tabakası) su tutulması sonucu ödem ve şişme, veka yırtılma (dekolman)
� Göz tansiyonunda artış (Glokom)
� Astigmat

Bütün bu komplikasyonlar, erken müdahale edildiğinde tedavi edilebilir.
Tedavi edilemeyen bir komplikasyon geliştiğinde kornea nakli tekrar
edilebilir. Tekrar kornea nakilleri de genellikle başarılı sonuç
vermektedir. Ancak, red cevabı gelişmesi için toplam risk, tekrar edilen
kornea nakillerinde ilk nakle göre daha fazla olmaktadır.

Kornea nakli sonrası görme, zaman içinde giderek artış gösterir.
Özellikle kornea yüzeyinde düzensizliğe bağlı astigmat gelişimi sonucu
görme azalması, zamanla düzelmektedir. Genel olarak, kornea naklinden
sonraki bir yıl içinde kendiliğinden görme artışı beklenmektedir.
Ayrıca, geriye kalan sabit refraktif kusura ikinci bir müdahale
yapılarak (ör: astigmatik keratektomi, LASIK vb), görme
artırılabilmektedir.

Kornea nakli başarılı olsa dahi gözde bulunan diğer durumlar (ör: yaşa
bağlı maküla dejenerasyonu, glokom, diyabete bağlı retina hasarı gibi),
ameliyat sonrası görme miktarını sınırlayabilmektedir. Bu tip problemler
de bulunsa dahi, kornea naklinden yarar görüp görmeyeceğinizi
doktorunuz değerlendirecektir. Bu konuda, aklınıza gelen soruları
doktorunuzla ameliyattan önce tartışmalısınız.

Başarılı bir kornea nakli, hem hastanın hem doktorun dikkat ve ilgisini
gerektirmektedir. Korneanın tüm tabakaları hasar görmüş ise, başka
hiçbir cerrahiden yarar görmeyebilir.

Unutulmaması gereken diğer bir nokta da kornea naklinin, sağlıklı
korneaya sahip binlerce insanın hayatta iken, kornealarını öldükten
sonra alınması için bağışlamasına ve ölümden sonra ailelerinin, kornea
alımına izin vermelerine bağlı olmasıdır. Bu nedenle, sağlığını kaybeden
korneaya sahip insanlara yeniden görüş imkanı veren bu ameliyatı
tanıtırken, sağlıklı korneaların bağışlanması konusuna da dikkatinizi
çekmek istiyoruz.

Gülşen: Kornea nakli yapılan gözde renk değişikliği olabilir mi?

Kornea nakli sonrası kullanılan damlalara bağlı olarak göz renginde
değişim görülebilmektedir. Bu durumun tıbbi olarak bir sakıncası yoktur.

Gülşen: Tıptaki son gelişmelerden bahseder misiniz?

Standart yöntemde bir vakum-bıçak sistemi olan punç ve trefan ile kornea
grefonu ve alıcı göz hazırlanırken; günümüzde bu işlem femtosaniye
laser ile (Intralase) yapılabilmektedir. Böylece, kesilerin kenar
düzgünlüğü daha fazla olmakta, ameliyat sonrası yara iyileşmesi daha
hızlı ve biyomekanik olarak daha kuvvetli olabilmektedir. Ayrıca, bu
yöntemle hazırlanan dokularda ameliyatta gerekli sutur sayısı azaldığı
için, postoperatif astigmatizma miktarı da azalmaktadır.