Multipl Skleroz nedir?
Multipl skleroz ya da kısaca MS olarak söylenen hastalığınız olduğunu
doktorunuzdan öğrendiniz. MS sinir sisteminin kronik bir hastalığıdır.
Belirtileri basit bir görme bulanıklığından tam bir felç arasında
değişir. Çok çok nadiren öldürücüdür.
MS’un nedeni nedir?
Bugünkü bilgilerimize göre MS’a kesin neden olabilecek bir sebep ortaya
konulamamıştır. Yapılan değişik araştırmalarda hastalığa neden
olabilecek çok çeşitli nedenler (daha önce geçirilmiş virütik
infeksiyonlar çevreden kaynaklanan bazı zehirli maddeler beslenme
alışkanlıkları coğrafi faktörler vücudun savunma sisteminde bozukluk…)
ileriye sürülmüşse de hiç birisi kesin neden olarak ortaya
konulamamıştır.
MS nasıl oluşur?
Vücuttaki sinir lifleri - hem beyinde hem de omurilikte - myelin olarak
adlandırılan ve sinir liflerinin etrafını saran koruyucu bir kılıfla
sarılıdır. Bu bir elektrik kablosunun etrafını saran koruyucu olan ve
kısa devreleri önleyen plastiğe benzetilebilir. Multipl skleroz bu
myelin kılıfının yıkılması sonucu ortaya çıkar. Myelin kılıfı herhangi
bir yerden yıkıldığında - parçalandığında beyinden çıkan ya da beyine
giden elektrik akımları yavaşlar ve ilgili yerlere gidemez ya da yanlış
yerlere doğru yönlenir. Böylece MS’un belirtileri ortaya çıkar. Bunlar
yama şeklinde beynin ya da omuriliğin değişik yerlerinde aynı veya
farklı zamanlarda birden çok yerde (Multiple) ortaya çıkar. Ve bu
yerlerde parçalanan myelin kılıfı yerinde sert bir doku (Skleroz)
oluşur.
Kılıf erimesi-harabiyeti / sert doku düzelir mi?
Genellikle vücut tarafından tamir edilir ve harabiyete bağlı oluşan
şikayetlerde bu düzelme ile ortadan kalkar. Ancak bazen atakların sık
olması düzelmeye-tamire fırsat vermez ve sekeller (kalıcı fonksiyonel
bozukluklar) ortaya çıkar.
Ne kadar sıklıkla ortaya çıkar?
Hastalığın sıklığı ülkeden ülkeye iklimden iklime farklılıklar gösterir.
Ilıman iklimlerde daha sık olarak izlenir. Kadınlarda erkeklere göre
biraz daha az oranda izlenir. Ortalama olarak 100.000 kişide 5 ile 30
kişide görülür.
MS’un belirtileri nelerdir?
Çok değişik şekilde ortaya çıkabilir. Bu belirtiler beyni beyinciği
beyin sapını ve omurilikte etkilediği yerlere göre değişmekle birlikte
genel olarak; vücutta uyuşmalar kas güçsüzlüğü aralıklı bitkinlik
hareketlerde dengesizlik bulanık-çift görme baş dönmesi şeklinde ortaya
çıkabilir. Bu belirtiler tek başına ya da birden fazlası bir arada
ortaya çıkabilir. Bazıları hastalığın başlangıç döneminde ortaya çıkar
bazıları ise geç dönemde ortaya çıkabilir.
MS’in santral sinir sisteminin birçok alanını etkilemesi kliniğe de
yansımakta ve hastalarda birden çok belirtiye sebep olmaktadır.
Hastalığın ilk atağında genellikle tek bir bulgu bulunmakla birlikte
birden fazlada bulgu da bulunabilmektedir. Ataklarda en sık görülen
belirtiler bir tarafta veya bir veya birden çok ekstremitede
kuvvetsizlik uyuşukluk gibi kuvvet kaybı veya duyu bozukluğu bir gözde
ağrılı görme kaybı veya bulanık görme çift görme yürüyüş
bozukluğu(yalpalayarak yürüme) konuşma bozukluğu dengesizlikidrar
yapmada zorluk veya idrar kaçırma cinsel fonksiyon bozuklukları
yorgunluk gibi bulgular değişik sıklıkta görülebilmektedir. Egzersiz
veya çok sıcak bir banyodan sonra veya sıcak havalarda uzun süre
güneşlenmek ya da infeksiyonlara bağlı vücut ısısının yükseldiği
durumlarda mevcut nörolojik bulguların ağırlaşması MS’te görülen
belirtilerdendir. Başın öne doğru ani eğilmesi ile kol ve bacaklarda ani
bir iğnelenme ve elektriklenme şeklinde hissin ortaya çıkması MS’li
hastalarda bulunabilen diğer bir belirtidir. Bunların dışında MS’te
nadir olarak karşılaşılabilecek bulgular arasında lisan fonksiyonlarında
bozukluk (Afazi) epileptik nöbet psikiyatrik bozukluklar (Psikoz
affktif bozukluklar depresyon) unutkanlık yoğunlaşma güçlüğü gibi
belirtilerdir. Yukarıdaki belirtilerden bir veya daha fazlası birarada
bulunabilir. Bazıları hastalığın başlangıç döneminde ortaya çıkar
bazıları ise geç dönemde ortaya çıkabilir. Fakat unutmamak gerekir ki bu
belirti ve bulgular MS’e özgü olmayıp birçok nörolojik hastalıkta
görülebilmektedir. Bu belirtileri olanlarda MS’i düşündürebilecek en
önemli ip uçları şunlardır. Şikâyetlerin genç yaşta (20–40 yaş)
başlaması beyinin değişik yerlerinin tutulduğuna ait birden çok
belirtinin olması ve bu belirtilerin tekrarlayıcı nitelikte olması yani
belirli bir süre devam edip tam ya da tama yakın düzelmesi ve bir süre
sonra aynı veya değişik bulguların tekrar başlamasıdır. Bir örnek vermek
gerekirse 5 yıl önce bir gözde 15–20 gün kadar sürerek düzelen görme
kaybı bulunan 20 yaşındaki bir hastada bundan 1 yıl sonra bir ay içinde
düzelen dengesizlik bir tarafında his kusuru yalpalayarak yürüme ve
konuşma bozukluğu yakınmasının bulunması ve son olarak idrar kaçırma
çift görme ve bir tarafında kuvvetsizlik gelişmesi ataklarla seyreden
bir MS hastasına örnek olarak gösterilebilir.
Görüldüğü gibi MS’te birçok belirti ve bulgu bulunmakta ve hastalık
değişik şekilde seyredebilmektedir. Fakat hastalık herkesi aynı şekil ve
şiddete etkilemez. Belirtiler kişiden kişiye değişiklik gösterir. Hatta
aynı kişide hastalığın seyri zaman içinde değişkenlik gösterir. Bazı
hastalarda her atakta aynı şikayetler bulunurken bazılarında her atakta
farklı belirtiler bulunabilir. Ataklarda ortaya çıkan bulgular bazen tam
düzelirken bazen hafif şeklinde kalabilir veya hiç düzelme
görülmeyebilir veya bir atakta bazı belirtiler tam düzelirken bazıları
aynı şekilde kalabilir. Bazı hastalarda klinik belirtiler atak ve
düzelmelerle seyrederken zaman içinde giderek ilerleyen bir seyir
alabilir. Bazılarında ise başlangıçtan itibaren giderek kötüleşen ve hiç
düzelme görülmeyen bir seyir gösterebilir.
Atak ne demektir?
Yukarıda belirtilen MS ortaya çıkış şikâyetlerinin ayrı zamanlarda
önceden tahmin edilemeyen şekilde ortaya çıkmasıdır. Klinik bulgulardan
bir ya da bir kaçının en az 24 saat süreyle ortaya çıkması ve bunların
en az 1 ay süreyle devam etmesidir. Günler haftalar veya aylarca süren
ataklar olabilir. Genellikle ardından düzelme dönemi ortaya çıkar.
Ataklar önceden tahmin edilebilir mi?
Hastaya ve hastalığın tipine göre ataklar değişmekle birlikte atakların
ne zaman ve ne sıklıkla ortaya çıkacağı önceden kesinlikle tahmin
edilemez.
MS’un farklı şekilleri var mıdır? Varsa nasıl?
Evet seyir olarak hastalığın dört tipi vardır.
1. İyi huylu MS (Benign): Bu tipte hafif ataklar vardır ve atakları tam
düzelme takip eder. Zamanla biriken bir kötüleşme olmaz ve kalıcı bir
hasar bırakmaz. Genellikle bu tipte ilk belirti az hissetme-uyuşma gibi
yakınmalardır. Ancak hastalığın başlangıcından 10-15 yıl sonra bazı
olgularda küçük sekeller bırakabilir. MS li hastaların yaklaşık %20’si
bu tipe girer.
2. Tekrarlayan ve düzelen tip (Relapsing-remitting): MS’luların yaklaşık
%25’i bu gruba girer. Erken dönemde genellikle benign tipe benzer ve
ataklardan sonra tam iyileşmeler olur. Ataklar gün ve hafta veya aylarca
sürebilir. Ataklar daha önceki bulguların alevlenmesi veya yeni bir
şikayet oluşması şeklinde olabilir. Yine de tekrarlayan ataklar sonrası
bazı sekeller kalabilir.
3. İkincil ilerleyen tip: Başlangıcı “tekrarlayan ve düzelen” tip
gibidir. Fakat tekrarlayan ataklar sonrası düzelme daha zorlaşabilir
hatta durabilir. Böylece sekeller artabilir. Bu grup hastalığın
başlangıcının 15-20 yılı içinde ortaya çıkar.
4. Birincil ilerleyen tip: Ataklarla birlikte ya da ataksız seyir
gösterebilir. Ataklı seyirde hastalığın başlangıcından itibaren giderek
artan fonksiyonel kayıp (sakatlık) ataklarla daha da şiddetlenebilir ve
giderek kalıcı fonksiyonel bozukluklar artar. MS’luların az bir kısmı bu
gruba girer.
Bulaşıcı mıdır?
Bulaşıcılık MS için söz konusu değildir.
Kanserleşme söz konusu mudur?
Kanserleşme mümkün değildir ve MS bir çeşit kanser değildir.
MS ailevi midir?
Aileden geçen hastalık özelliklerini taşımaz anneden ya da babadan
kardeşiğa geçmez. Ancak ailesinde MS olan bireylerin hastalığa yakalanma
şansı ailesinde MS olmayanlara göre daha yüksektir.
MS tanısı nasıl konur?
Hastanın şikâyetlerinin dinlenmesi ve muayenesi sonrası tanıyı koymak
için genellikle beyin görüntüleme filmi (Magnetic Resonance Imaging veya
MRI ) ve beyin omurilik suyu incelemesi ve bazı yardımcı incelemeler
yapılır. Bunların sonucunun bir arada değerlendirilmesiyle bir nöroloji
hekimince tanı kolaylıkla konur. Beyin omurilik suyu alınması hasta için
hatta hekim içinde zor olsa da MS tanısı için önemlidir.
Olası-olabilir MS nedir?
Yukarıda belirtilen şekilde genellikle tanı koymak kolay olmasına rağmen
nadir de olsabazen tanı koymak zor olabilir ve kesin tanı aylar-yıllar
süren takipler sonrası konabilir. Bu durumdaki MS’lu hastalar
“olası-olabilir MS” olarak adlandırılır.
Hastalığın seyri nasıldır?
Hastalığın seyri genellikle iyi huyludur. Seyir yukarıda anlatılan MS tipleriyle yakın ilişkilidir.
Hastalığın seyrinin iyi olduğunu gösteren deliller var mıdır?
Kısmen evet. Genellikle kadınlarda duyusal şikâyetlerle ortaya çıkması
durumunda ve atakların hafif şiddetli olması atak aralarının uzun olması
ve tama yakın düzelme iyi seyir lehine değerlendirilir.
MS’in tedavisi var mıdır?
Bir dereceye kadar evet. Tedaviyle atakların hem sıklığı hem de ağırlığı azaltılabilir.
Tedavisi nasıldır?
MS’un üç çeşit tedavisi vardır.
1. ATAK TEDAVİSİ: Bugün için dünyanın her yerinde damardan yüksek doz
kortikosteroid uygulanması ve ardından giderek azaltılan dozda ağızdan
tedaviye devam edilerek sonlandırılmasıdır.
2. SEMPTOMATİK TEDAVİ: Bu tedavi şeklinde hastada ortaya çıkmış olan
nörolojik bozuklukların ve şikâyetlerin (uyuşukluk idrar kaçırma
uykusuzluk şikayetleri gibi…) ilaçla ya da fizik tedavi ile mümkün
olduğunca giderilmeye çalışılmasıdır.
3. İMMUNMODULATOR TEDAVİ: Hastalığın nedeni bağışıklık-savunma
sistemindeki bozukluk sorumlu tutulduğu için gerek atak sıklığını
azaltmak gerek hastalığın ilerlemesini engellemek amacıyla uygulanan
bağışıklık sistemini baskılayıcı tedavi yöntemidir.
Tedaviyle tam olarak iyileşebilir mi?
Bugün için maalesef HAYIR. Ancak MS üzerinde dünyanın her yerinde bir
çok çalışmalar yapılmakta ve her geçen gün tedavi konusunda yeni
ilerlemeler kaydedilmektedir. Umuyoruz ki yakın zamanda etkili tedavi
şekilleri bulunacak ve kullanımlarına geçilecektir.
Tedavi için dünyada neler yapılıyor?
Bugün için öncelikle hastalığı tetikleyen esas neden ortaya konulmaya
çalışılmakta ve birçok yeni ilaç araştırılmaktadır. Bunların bir kısmı
kobay hayvanlar üzerinde halen denenmekte bir kısmı da insanlar üzerinde
deneme aşamasındadır. Son 3–5 yıldır tedavi amacıyla onaylanıp piyasaya
sürülen ilaçlarda vardır. Ancak yukarıda belirtildiği gibi hastalığın
tipine göre tedavi şekilleri farklılık arz etmektedir. Bundan dolayı her
ilaç her hastada kullanılamamaktadır.
Özel bir beslenme gerektirir mi?
MS nedeni olarak beslenme alışkanlıkları suçlanmıştır. Ancak bugün
beslenmedeki eksiklikler ya da fazlalıkların neden olduğu konusunda
elimizde kesin bir veri yoktur. MS plakları sonuçta sinir kılıfı
dışındaki yağ kılıfının erimesi olarak düşünülmüş ve özel yağ asitleri
içeren diyetlerle onarıma yardımcı olunmaya çalışılmıştır. Bu
çalışmalardan olumlu sonuç alınamamıştır. Yinede hayvansal yağların
diyetten azaltılması ve bitkisel yağlara ağırlık verilmesi tavsiye
edilmektedir.
Çocuk sahibi olabilir miyim?
Elbette. MS’lu kadınların (ve erkeklerin) birçoğu çocuk sahibidir.
Gebelik MS seyri üzerinde olumsuz etki eder mi?
Gebelik sırasında kadın vücudunda çeşitli hormon değişiklikleri olur. Bu
değişiklikler hastalığın aktivitesini azaltır! Ancak anne için doğumdan
sonraki ilk altı ayda yeni bir atak ortaya çıkma riski normal zamana
göre 2-3 kat artmaktadır. Ancak yapılan çalışmalardagebelik sonrası
ortaya çıkan bu atakların uzun dönemde sekelleri arttırmadığı
gösterilmiştir. (Bu noktada şunu da belirtmek gerekir hastalık için
alınan bazı ilaçlar anne karnındaki çocuk üzerinde olumsuz etki
yapabileceğinden gebelik istenmesi durumunda sizi takip eden hekime
danışılmalıdır.)
Depresyon sık mıdır?
Depresyon ve bazı diğer psikiyatrik hastalıklar nispeten sık olarak
izlenirler. Bunların bazılarının hastalığın kronik seyretmesi sonucu
ortaya çıktığı kabul edilir. Diğer bir kısmının ise kişide MS ortaya
çıkmadan önce var olduğu hatta hastalığın nedeni olduğu iddia edilir.
İdrar problemi sık mıdır?
Hemen hemen MS’un tüm formlarında değişik derecelerde idrar yapma ile
ilgili problemler ortaya çıkar. Bu idrara yapamama (tam veya yeterince
boşalamamış hissi şeklinde) idrarı tutamama çok sık idrara çıkma idrar
yaparken yanma hissi şeklinde olabilir. Bu idrar kesesinin hissini alan
ya da idrar yaparken idrar torbasını kasan sinirlerin tutulumuna göre
farklı bulgular verir ve genellikle nörojenik mesane olarak
adlandırılır.
İdrar yolu enfeksiyonu sık mıdır?
Üriner enfeksiyon özellikle kadınlarda sık olarak izlenir.
İdrar yolu enfeksiyonunu önlemek için neler yapılabilir?
Öncelikle günlük yeterli miktarda sıvı alarak yeterli idrar çıkışını
sağlamalısınız. Yaklaşık günde altı bardak kadar sıvı (1600–1800 ml)
almalısınız. Bu alımla günde yaklaşık 800–1000 ml idrar çıkışı
sağlanabilir ve günde 4 veya 5 kez idrar yapma ihtiyacınız ortaya çıkar.
Birde C vitaminini içeren besinleri (portakal limon.) almanız
idrarınızı asitleştirerek enfeksiyon gelişimini önlemede yardımcı
olabilir.
Diğer önemli bir olayda sakatlığa bağlı hareketi sınırlı olan ve idrar
yapmayla ilgili problemi olan kişilerin temizliğine mümkün olduğunca
dikkat etmesidir. Bu çok basit ama etkili bir enfeksiyon önleme
yöntemidir. Bu önerileri yerine getirdiğiniz halde eğer idrar yaparken
yanma çok sık idrara çıkma idrar yaptığınız halde yeterince boşalamama
gibi şikâyetiniz olursa ikinci adım erkenden hekiminize problemi
bildirmektir.
Cinsel fonksiyonlarda bozulma oluşur mu?
Bazen. Özellikle omurilik tutulumu sonrasında değişik şekillerde hem
kadın hem de erkeklerde cinsel fonksiyonlarda bozulma / yetersizlik
ortaya çıkabilmektedir.
Sıcakta şikâyetler artar mı?
Yaz aylarında ve sıcak banyo sonrası MS’un bazı belirtilerinde artış ortaya çıkabilmektedir.
Egzersizin yararı var mıdır?
Öncelikle şunu belirtmek gerekir; temel olarak MS kasların değil
sinirlerin bir hastalığıdır. Ancak sinirlerin tutulumuna bağlı ikincil
olarak kaslarda değişik şekillerde etkilenebilirler (kaslarda devamlı
kasılma kaslarda incelme gibi). Egzersiz MS’un neden olduğu kılıf
erimesini önleyemez ve bunu tersine çeviremez. Ayrıca hastalığınızın var
olan NÖROLOJİK seyrini değiştirmez. Ancak kendinizi ruhsal açıdan daha
iyi canlı hissetmenizi sağlar. Yorgunluğunuzu azaltabilir uykunuzu
düzeltebilir ve günlük yaşamınızı daha çok bağımsız yapmanızı
sağlayabilir.
Kaplıcalar yarar sağlar mı?
Sıcak su içeren kaplıcalar şikayetlerinizin artışına neden olabilir.
Nasıl bir egzersiz yapılmalı?
Aşırı egzersiz yorgunluğunuzu güçsüzlüğünüzü ağrınızı ve kaslarınızdaki
sertliği arttırabilir. Dolayısıyla aşırı olmasından kaçınmalısınız.
Özellikle eklemleri ilgilendiren kaslarınızda güçsüzlük varsa aşırı
zorlamadan dikkatli egzersiz yapmalısınız. Ekleminize zarar verip
şikâyetlerinizi daha da arttırabilir. Rehabilitasyon uzmanının sizin
hastalığınızın derecesine göre tavsiye edeceği egzersizleri
uygulamalısınız.
